Siglir tar il cuntegn
Illustration mit Gebäuden und dem Schriftzug 'DACHASA' auf blauem Hintergrund.
Legenda: RTR

Istorgias persunalas Dal Canada fin en Lumnezia

En l'agen dachasa sa sentan ins per regla il meglier. Ma i dat differentas furmas dal dachasa en las atgnas quatter paraids. Nossas redacturas e redacturs han laschà mussar differentas persunas lur dachasa ed er discurrì cun quellas davart la muntada dal dachasa.

Chasa pitschna a Lon: viver cun pauc

Yvonne Schaller ha bajegià ina chasa pitschna a Lon, sisum la Muntogna da Schons. Ina chasa pitschna haja ella insaco gia adina gì en il chau davos – dentant mo per ella. Avant trais onns ha ella realisà la chasa pitschna da lain sin dus plauns ch’in’interpresa da construcziun da lain regiunala ha bajegià per ella.

La dunna l’entschatta 60 vuleva ir enavos tar ina vita pli simpla e pli datiers da la natira. La chasetta dad Yvonne Schaller è amez la natira – davos chasa è ella cun paucs pass en il guaud, sper la chasetta passa in pitschen aual. La chasetta ha dus plauns. La vart davant è or da fanestras – sin mintga plaun ha ella in balcun. Er sche la chasa saja pitschna, haja ella tut quai ch’ella dovria per viver, ella na stoppia desister da nagut. Ella giaudia la vita en la natira e la bella vista sur la Val Schons ch’ella ha or da sia chasetta.

Qua a Lon sun jau puspè turnada a chasa.
Autur: Yvonne Schaller

Grazia a quai ch’ella haja bleras giadas midà chasa, haja ella adina puspè zavrà e sminuì tut sia rauba. Il grond canapé e la gronda maisa ch’ella haja gì en sia davosa abitaziun n’haja ella betg dà davent uschè gugent. Insatge che na possia betg mancar en ses dachasa saja ses stgilat empaglià; quai saja stà il pli emprim che saja stà en la chasetta. Il stgilat saja la buna olma dal dachasa.

Il Grischun è vast e divers. Enconuschais vus l'entir chantun? Testai vossa savida en il quiz da lieus.

«Da casa val lumnezia» nua ch’il num è program

Esser da chasa insanua munta en emprima lingia era sa sentir bain. Sch'ins sto tuttenina bandunar il dachasa n'èsi betg adina uschè simpel per ils e las pertutgadas. Cunzunt betg, sch'ins ha sur onns vivì en il medem lieu. Ina situaziun che inqual senior ubain seniora enconuscha – la midada en la chasa d'attempads.

Nus essan ina chasa. Nus n'essan betg differentas partiziuns. Nus essan in dachasa. E quella chasa ha num: da chasa.
Autur: Ursulina Cadruvi Manadra da la chasa d'attempads «da casa val lumnezia»

A la nova manadra dal «da casa val lumnezia» ed a ses team èsi perquai fitg impurtant ch’ils cussadents e las cussadentas sa sentian uschè bain sco mo pussibel. Cler, il «vair» da chasa na possian ellas betg remplazzar. Tuttina po il persunal mintga di far il meglier per che la davosa etappa en la vita dals cussadents sa senti in zic sco da chasa. Per che quai possia gartegiar dovri tranter auter ina buna tenuta da tuttas e tuts che lavurian en il «da casa val lumnezia». In auter punct central è era la peda: da prender peda, co Ursulina Cadruvi declera. Saja quai per in pitschen discurs ubain era ina u l’autra sgnocca – oramai in pau sco a chasa.

Il «da casa val lumnezia»

Avrir la box Serrar la box

Il «da casa val lumnezia» è ina chasa d’attempads sco era ina chasa per persunas che dovran sustegn:

  • Vella en la Val Lumnezia
  • Plaz per 58 persunas
  • 3 gruppas d’abitar
  • Radund 90 persunas lavuran là
  • 2 chauns da terapia
  • 1 chaplutta en chasa
  • Porschan diversas activitads sco p.ex. zambregiar, decorar, gieus, films
  • Nova manadra a partir da quest onn: Ursulina Cadruvi

La natira po era periclitar l'agen da chasa. Co quai è han ils da Peist pertschavì l'onn 1975 cura ch'ina gronda bova ha devastà parts dal vitg.

Viver en cuminanza – ina visita tar Roger Nigg en la «Villa Hornburg»

10 minutas davent da la staziun da Schaffusa è Roger Nigg da chasa. El e sia famiglia vivan en ina cooperativa per la construcziun e l’abitar ensemen cun autras famiglias, quai dapi 8 onns. Nua che duas persunas vivevan avant, vivan uss 20 persunas. Roger Nigg ha mussà ad RTR il curtin e la chasa.

La Cooperativa per la construcziun e l’abitar «Villa Hornburg»

Avrir la box Serrar la box
  • Dapi 8 onns: La cooperativa è vegnida fundada il 2017.
  • Abitar communabel: En la Villa Hornburg abitan 20 persunas, tranter 5 e 49 onns. I sa tracta da quatter famiglias ed in um persul.
  • 4 partiziuns d’abitar: Duas abitaziuns da 6 ½, duas abitaziuns da 4 ½.
  • Cumpras communablas: En cuschina hai cuppas cun 10 kilos ris u schizunt 20 kilos avaina.
  • Activitads multifaras: Sper il cuschinar communabel han lieu en la villa era sairas da film, sesidas da la cooperativa per la construcziun e l’abitar, ma era pitschnas occurrenzas da cultura.
  • Spazi communabel e spazi individual: Sper ils spazis communabels sco la cuschina, la stiva e la stanza da mangiar u er il curtin, ha mintga famiglia sia atgna abitaziun.

La cooperativa è vegnida fundada cun l'intent da crear in spazi communabel, nua che famiglias pon viver ed ils uffants termagliar ensemen. Il grond avantatg da viver en ina cooperativa, sajan ch’inscunters cun autra glieud capitian pli spontan e na stoppian betg vegnir organisads, raquinta l’um da 43 onns. Roger Nigg è da professiun fotograf ed accumpagnader socioprofessiunal e mussa en questa galaria da fotos er intginas impressiuns da ses dachasa.

Tuttina datti sfidas, spezialmain en connex cun las decisiuns finanzialas che ston vegnir prendidas communablamain, quai pretenda cumpromiss. Guardond en il futur è il bab da famiglia da l’avis che la furma da viver è uschè ditg attractiva enfin ch’ils uffants vivan a chasa. Suenter dovria tut tenor adattaziuns.

Durant in'emna ha ina classa da la scola chantunala da Cuira lavurà sco schurnalistas e schurnalists. Sis gruppas han elavurà istorgias cun la tematica «dachasa».

Viver tranter geniturs e giasts

La porta da chasa è medemamain l'entrada da l'hotel Alvetern ad Ardez, ina fracziun da Scuol. La famiglia Schorta viva dapi la naschientscha da lur dus mats uschia. Dapi il 2010 maina Roger Schorta l'hotel – e dapi l'onn 2015 ensemen cun sia dunna. Roger ed Ottilia abitan cun lur dus mats Livio e Sandro sin il plaun sut il tetg. Cun sortir da la porta da chasa entran els il medem mument en il pierten da l'hotel.

Vairamain aveva Ottilia insistì da restar en l'hotel, entant che Roger Schorta aveva en sasez plitost l'idea da vulair viver extern e betg tranter la miraglia da l'hotel. Ma uss è era el persvadì da la situaziun.

Simpel n'èsi betg per la famiglia – ma cumadaivel per lavurar.
Autur: Roger Schorta hotelier da l'Alvetern

Per tuttina avair temp per la famiglia han els decis da bandunar adina la mesemna sco famiglia l'hotel – e da surlaschar la fatschenta al persunal. Per far quest pass èsi impurtant d'avair ina buna relaziun e fiduzia en il persunal.

Ils dus uffants giaudan la cumpagnia cun ils uffants da giasts da l'hotel, uschè resenta Roger Schorta, els hajan schizunt chattà amicizias. El n'ha betg l'impressiun che Livio e Sandro resentian il viver en l'hotel sco negativ.

Dad ina pensiun ad in hotel da 3 stailas

Avrir la box Serrar la box
  • 1976 cumpran Annamaria e Fadri Schorta l'hotel «Edelweiss» ad Ardez.
  • 1990 suonda la construcziun d'ina annexa cun otg chombras.
  • 2005 succeda en duas etappas la sanaziun dal restaurant e da la sala da mangiar.
  • 2010 surpiglia Roger Schorta l'hotel da ses geniturs.
  • 2015 marida Roger Schorta Ottilia, ed els han lura dus mats. Il medem onn avran els la chasa «Arusch» visavi da l'hotel, cun ulteriuras chombras.
  • 2018 fin 2022 laschan ils hoteliers far renovaziuns internas, vitiers vegn la cuschina sanada.
  • 2023 daventa l'Alvetern in hotel da 3 stailas – boutique hotel.
  • 2024 survegn l'hotel in implant fotovoltaic.

Per avair in bel dachasa sto era il perchasa constar. Co quel è sa midà ils davos decennis mussan cifras da l'Uffizi federal da statistica.

Da la Val Müstair a Turitg e vinavant en il Canada

Eva Gaudenz è oriundamain da la Val Müstair e dapi 10 onns da chasa a Turitg. En ina pitschna abitaziun da 35 meters quadrat stat ella dapi dus onns ensemen cun ses um. Questa stad èsi uschè lunsch: Ella emigrescha en il Canada nua che ses um è creschì si. Uschia banduna la dunna da 30 onns ses dachasa e sto crear in nov sin in auter continent.

Emigrar en il Canada

Avrir la box Serrar la box
  • Situaziun da viver: Eva Gaudenz e ses um Matthew McComber stattan actualmain a Turitg en ina pitschna abitaziun da 35 meters quadrat. Els emigreschan la stad 2025 en il Canada. Là vulan els cumprar ina chasa.
  • Il nov dachasa a Thunder Bay: Ina citad che giascha datiers dal cunfin cun ils Stadis Unids, e circa 1'400 km davent da Toronto. En quella citad è l’um dad Eva Gaudenz creschì si. La differenza da temp cun la Svizra è sis uras.
  • Lavur: Ella è experta da social media e lavura independentamain. Cun questa lavur vul ella era cuntinuar en ses nov dachasa.
  • Permissiun: Eva Gaudenz ha survegnì la permissiun da «permanent resident» dal Canada avant curt temp.
  • Decisiun: Avant tschintg onns è ella gia stada per in onn a Thunder Bay. Durant quest temp è ella sa decidida d’emigrar ed ha bajegià si ina rait d’amis ed amias.

Jau hai dus dachasas – in en Svizra ed in en il Canada. Quai avess jau mai pensà avant 10 onns.
Autur: Eva Gaudenz experta da social media

Avant ch’ella e ses um han tratg la decisiun d'avair lur futur communabel a Thunder Bay, ina pitschna citad datiers dal cunfin cun ils Stadis Unids, ha Eva Gaudenz vivì là durant in onn. Uschia haja ella gì temp da stgaffir ina rait sociala. E dapi lura sa senta ella era là da chasa.

Tuttina va ella cun sentiments maschadads: Sia famiglia, sias amias ed amis – quels la vegnan a mancar. Ma in avantatg haja quai era ch’ella stat en in auter pajais: Tut ils umans che stattan a cor ad ella pon vegnir sin visita ed han in nov lieu per passentar lur vacanzas.

Ils dus dachasas dad Eva Gaudenz

Il destin da Brinzauls dat da pensar a la populaziun. I n'è dentant betg l'emprima giada ch'in vitg sto vegnir bandunà en il Grischun.

RTR actualitad

Artitgels legids il pli savens