Mintga giada cura che Johanna Krapf (69) da Rapperswil-Jona vegn si ad Andiast en si'abitaziun da vacanzas pensa ella: «Ah bel! Sun puspè qua!» Per ella èsi numnadamain in lieu da bellezza, cun ina grondiusa vista, ina bella abitaziun e glieud fitg averta che vegn nà e discurra cun ins. «Jau na ma sent betg sco estra», di l'autura e scolasta d'englais pensiunada che viva a Rapperswil-Jona (SG). «Jau hai gia discurrì cun fitg blera glieud. E quai gida da sviluppar il sentiment d'esser dachasa.»
Jau na ma sent betg sco estra.
Be per schabetg ad Andiast
Ch'ella e ses um han cumprà avant sis onns in'abitaziun da vacanzas en la Surselva è dentant be stà ina casualitad. Pertge suenter avair vendì la chasa da ses geniturs en il chantun Basilea-Champagna, ha ella pensà ch'i fiss bain bun da cumprar cun quels daners in'abitaziun. Quai betg mo per avair insanua en in vitg en las muntognas in «gnieu», mabain er sco investiziun da chapital.
Uschia ch'ella e ses um han entschet a tschertgar in'abitaziun en l'Engiadina. E cun far in abunament tar ina plattafurma d'immobiglias han els adina puspè survegnì fotografias d'abitaziuns da l'Engiadina. E tar ina da quellas abitaziuns ch'ella ha vis las fotografias, haja ella immediat ditg: «Grondius, quell'abitaziun vi jau!» Pir suenter haja ella vis che quella saja gnanc en l'Engiadina, mabain ad Andiast en la Surselva. «Nus essan lura tuttina stads a guardar l'abitaziun ed avain spert savì ch'igl è quella.»
Pli dachasa grazia al rumantsch
Ed era sche Johanna Krapf è plitost ina persuna introvertida, co ella di, ha ella empruvà da s'integrar adina pli fitg en il vitget sursilvan. Uschia ha ella avant in onn e mez er entschet ad emprender rumantsch. Quai che saja er ina dumonda da respect. E manegia per sursilvan cun in lev accent tudestg: «Il linguatg mamma da la glieud d'Andiast è rumantsch. E sch'jau na sai betg tschantschar in sulet pled rumantsch è quai curius per mai.»
La glieud d'Andiast haja en tutta cas plaschair ch'ella emprendia rumantsch, co ella senta or da las reacziuns. E la glieud che sappia ch'ella emprendia rumantsch, discurria er rumantsch cun ella. Schegea ch'il discurs saja forsa plaun e fadius, n'haja anc nagin midà puspè enavos sin tudestg.
I dat glieud che di: Ti sas tschintschar rumantsch? Quai è super!
Entant ha Johanna Krapf era gia scrit curts texts per sursilvan: in u l'auter er per La Quotidiana. In roman per rumantsch na vegnia quai dentant mai a dar, di l'autura e ri. Ses linguatg principal saja e vegnia er a restar il tudestg. Là sa sentia ella propi dachasa. D'emprender rumantsch haja dentant gidà ella da sa sentir pli fitg collià cun Andiast e da sa sentir pli fitg part da la cuminanza. «Ed uschia ma sent jau cun savair rumantsch era pli fitg dachasa qua ad Andiast», conferma ella.
Manca be anc dapli amis ed amias
Segundindigena saja probablamain il pled che descrivia il meglier co ella sa sentia il mument ad Andiast. «A mai èsi bain cler ch'jau sun qua ina estra. Dentant na ma sent jau betg sco ina infractura», declera Johanna Krapf (69). «Jau ma sent er qua dachasa.»
Per sa sentir in di ad Andiast uschè fitg dachasa sco a Rapperswil-Jona, duvrass ella cunzunt dapli relaziuns, dapli amis ed amias en il vitg grischun. «Dentant cun il temp vegn quai da sez. E temp hai jau gea», explitgescha la dunna pensiunada ed agiunta: «I s'emplaina adina pli fitg cun glieud ch'jau enconusch e quai è bun uschia.»
Il mument è Johanna Krapf mintgamai bun in terz da l'onn ad Andiast en si'abitaziun secundara. Quai ch'è bain sur la media dals 50 dis, ch’ils segundindigens passentan en media en lur abitaziuns en il Grischun. Ed en il futur vul ella schizunt anc passentar dapli temp ad Andiast, e chattar er cun il temp anc dapli amis ed amias. Forsa era cun ir a chantar en in chor, quai ch'è in’autra gronda passiun da Johanna Krapf, sper il viandar ed ir per ils culms.