500 onns Trais Lias - Festivitads da 500 onns Stadi liber èn stadas in success

RTR: Avant in onn avais vus mess en dumonda sche Grischunas e Grischuns san che la vopna grischuna represchenta las Trais lias. E perquai saja degn d’investir daners per sensibilisar da noss’istorgia. Enconuschan Grischunas e Grischuns suenter l’onn da giubileum lur vopna?

Jon Domenic Parolini: I dat anc adina blers che n’enconuschan betg la vopna. Quai constatesch jau er en ils discurs ch’jau hai cura che scolaras e scolars visitan la Chasa Grischa. Tschertins san fitg bain che la vopna mussa las Trais Lias ed auters n’han nagin’idea.

Ina da las finamiras d’insumma festivar il giubileum è stada da svegliar il discurs e l’interess da la populaziun grischuna. Co pudais Vus dir che vus avais cuntanschì questa finamira?

Jau sun da l’avis che quellas persunas ch’èn avertas per quests temas han pudì s’infurmar en enritgir lur savair fitg ferm. Però, ina part da la populaziun na s’interessescha betg danunder che nus derivain, mabain viva pli fitg en il mintgadi. Ina pitschna part da talas persunas avain nus forsa tuttina pudì sensibilisar. E lura èsi er d’acceptar ch’i dat persunas ch’han auters interess.

Tge resta emoziunalmain da quest giubileum?

A persunas ch’èn sa participadas ad ina da las dietas istoricas u ad in auter arranschament restan quellas occurrenzas emoziunalmain en fitg buna memoria. Nus avain er udì da diversas persunas ch’avevan er gia visità il giubileum dal 2003 – il giubileum da 200 onns Chantun Grischun – ch’i sa regordan cun buns sentiments vi da quel giubileum.

A chaschun dal giubileum hai dà passa 400 occurrenzas, quai en tuttas regiuns linguistas e sparpagliadas per l’entir chantun enturn. Han ins manchentà la schanza da crear «in» moviment da cuminanza grischuna?

Ma, il 1899 han ins festivà il giubileum da Chalavaina, in giubileum dal cumbat giusut la Val Müstair. Lura è quai stà «in» giubileum qua a Cuira. Nus avain ditg da principi davent: Nus na faschain betg in giubileum, in arranschament en in lieu – e sche pussibel anc be a la chapitala da Cuira. Nus avain ditg che nus vulain far insatge decentral. Natiralmain, a l’occurrenza giusum la Mesolcina eran surtut quels da la Mesolcina preschents, ma er delegaziuns da tschellas regiuns. Uschia avain empruvà da porscher cun arranschaments decentrals insatge per tuts.

Sch’ins tira bilantscha, lura gida er inqual cifra. Co vesan las finanzas ora?

Nus avain decis maximalmain 2 milliuns. I sa tracta da meds or dal fonds da la lottaria dal pajais. Ed ins vegn a cuntanscher circa quella summa, ma nus essan sut quels 2 milliuns. En mintga cas.

L'intervista ha fatg Yvonne Simmen.

En il rom da las festivitads per il giubileum da 500 onns stadi liber da las Trais Lias han RSI ed RTR realisà ina seria da videos che raquinta l'istorgia dal chantun Grischun.

Da las festivitads fan er part regurdientschas d'in dragun . I sa tracta dal dragun dal Schwarzhorn, ch'envida en otg episodas d'in gieu auditiv da scuvrir l'istorgia dal Grischun. La seria raquinta en spezial da sias aventuras durant ils onns dal stadi liber da las Trais Lias.