Naschì or da la miseria
L’idea da la cooperativa d’abitar nascha or da la miseria: Cun l'industrialisaziun a la fin dal 19avel tschientaner vegn adina dapli glieud en las citads. Lezzas n'èn betg preparadas per las fullas. Las abitaziuns èn stgarsas, ils chasaments en in schlet stan. En questa epoca vegn l’emprima cooperativa d’abitar fundada a Turitg il 1890. Gia nov onns pli tard, il 1899, vegn l’emprima cooperativa d'abitar en il Grischun fundada, la cooperativa Konsum Davos.
La miseria actuala
Miseria sin il martgà d’abitaziuns regia er ozendi. E quai er en ils vitgs, en emprima lingia en lieus turistics. Raschuns èn tranter auter la lescha d'abitaziuns secundaras che promova la speculaziun cun chasas existentas e corona ch'ha sveglià l’interess per las immobiglias en ils vitgs. Il resultat: Ils fits-chasa creschan, e per indigens èsi pli e pli grev u perfin nunpussaivel da chattar spazi d’abitar pajabel.
In remedi: cooperativas d’abitar
Ina pussaivladad da far remedura a la mancanza d’abitaziuns pajablas èn cooperativas d’abitar. En ina cooperativa d’abitar vala il tschains da locaziun sin basa dals custs (Kostenmiete). Quai vul dir: Il fit-chasa cuvra ils custs necessaris, inclusiv il mantegniment. Nagin fa gudogn, i na dat nagina speculaziun. L’immobiglia resta adina en ils mauns da la cooperativa. Èn ils credits ed ils daivets ina gia pajads, sa sminueschan ils fits-chasa cun il temp.
Lantsch – in’istorgia da success
Avant nov onns ha la Societad da construcziun Lantsch realisà l’emprima chasa da la cooperativa d’abitar, ina chasa dad otg abitaziuns per indigens. Da bell’entschatta èn las otg abitaziuns stadas occupadas. Era la famiglia Schmidt cun ses dus uffants ha chattà qua in dachasa pajabel. Avant han els tschertgà en lur regiun passa dus onns in'abitaziun per lur bursa, senza success. Per lur abitaziun da 4,5 stanzas cun garascha pajan els 1'750 francs. Abitaziuns sumegliant grondas èn a Lantsch enfin 700 francs pli charas.
Jau sun fitg leda datti questa cooperativa d’abitar, per nus è quai in cas da fortuna.
L’iniziativa per la cooperativa d’abitar è vegnida da persunas privatas da Lantsch, persunas che na dovran sezzas nagin'abitaziun. Idealists che vesan il basegn da la communitad e che s’engaschan per quels.
Nus avain fatg quai per trair nà famiglias. Nus avain memia paucas abitaziuns da laschar vi, perquai ston in s’engaschar e far insatge.
Cuira – piuniers participativs
Avant dus onns ha la cooperativa d’abitar «bainviver» pudì realisar lur siemi d'ina chasa da pliras generaziuns amez la citad da Cuira. En il chasament da la Planaterra 11 – l’anteriura scola d’emprova per seminarists e seminaristas – vivan oz 28 persunas tranter 80 e 9 onns.
Per mai eri oravant tut l'esser persula. Quai n’è betg la vita per mai da star persula.
La cooperativa d’abitar da la Planaterra è ina cooperativa participativa. I vegn giavischà da sa participar a lavurs cuminas, sco per exempel en l'iert communabel u en ina da las differentas gruppas da lavur, ed i dat spazis communabels. Per exempel partan els ina stanza per giasts. Participativ vul era dir sa participar a las sesidas mensilas da la chasa.
Sagogn – la visiun
Pervia dal squitsch da Flem/Laax creschan ils pretschs. I na dat prest nagut per famiglias. Qua lessan nus dar in cuntrapais.
A Sagogn posseda la famiglia Bundi ina gronda chasa cun stalla ed in grond iert plain pumera. Per lur bain cun il num Encarden han bab e figls ina visiun: Realisar qua ina cooperativa d’abitar. En collavuraziun cun la Scola auta spezialisada dal Grischun han els preschentà avant dus onns il project ad interessads. Dapli che 100 persunas èn stadas a questa occurrenza.
Quest grond interess ha mussà ch’igl è in tema urgent.
L’interess per las abitaziuns era avant maun, ma l’engaschi per l’idea mancava. La cooperativa d’abitar da Sagogn è pir ina visiun. I dovra glieud che concretisescha l’idea, quai munta era tschertgar la finanziaziun.
Nus n'avain anc betg l’experientscha da far cooperativas d’abitar, era la politica betg. Quai dovra segir in pau temp. Ma jau ves il potenzial.
Politica duai far reglas dal gieu
Las persunas ch’èn a la tschertga d’ina abitaziun speran savens sin ina abitaziun pajabla. Spert discurran ins lura da cooperativas d’abitar. Quai vul dir in ensemen – in in cun l’autra. Sin questa idea sa basa ina cooperativa d’abitar. Quest model datti gia dapli sur 100 onns. E gist ils ultims onns saja questa dumonda creschida. Quai manegia Jacques Michel Conrad, ch'è il manader da gestiun da l’affar Cooperativas d’abitar Svizra.
Tenor Conrad saja il pretsch d'abitaziuns en ina cooperativa stà l'ultim temp circa 10% pli bass ch'il pretsch d'abitaziuns sin il martga liber. Cun ir dals onns e decennis po quai era daventar 20, 30 u enfin 40%. Per Jacques Michel Conrad è l’interess politic per abitaziuns pajablas indispensabel. Vischnancas e citads duain avair il curaschi da posseder territori, uschia ch’ils pretschs na daventan betg pli auts.
Projects da cooperativas d’abitar duran ditg, portan dentant era in avantag a lunga vista, manegia Michel Conrad. Tenor el stoi ir per persunas e betg per raps.