Avant curt ha gì lieu a Berna il segund «creaton rumantsch», organisà da la Pro Svizra Rumantscha e da la Lia Rumantscha. «Creaton» ina cumbinaziun da «crear» e «maraton». Cun la finamira, che persunas s'inscuntran per discutar e sviluppar enavant ideas. En il cas dal «creaton rumantsch» ideas per la diaspora rumantscha. Damai per quels lieus, nua che Rumantschas e Rumantschs vivan ordvart dal territori da lingua rumantscha – sco la Bassa. Ideas che duessan sustegnair famiglias, uffants, persunas giuvnas ni insumma persunas per ch'ellas possian viver e mantegnair lur ragischs rumantschas.
Premiads al segund «creaton rumantsch» èn vegnidas suandontas ideas:
- Pubquiz rumantsch: L’idea da questa gruppa è dad elavurar in pachet cun tut quai ch’i dovra per organisar in pubquiz. Dimena dal flyer sur las dumondas enfin tar in concept da communicaziun ed ina glista da check sco organisar ina localitad. Quest pachet pudess alura vegnir dà vinavant en differents lieus e citads, sco ina sort sistem da franschisa. La gruppa en mira èn plitost glieud rumantscha giuvna e senza uffants, che vulessan tuttina era s’inscuntrar tranter en cun auters Rumantschs e Rumantschas en la diaspora.
- Tunins: Quest è in’idea che sa drizza cumplainamain als pli giuvens Rumantschs e Rumantschas da la diaspora, als uffants. Sumegliant a quels apparatins electronics, ch’i dat gia, la Tonie-Box ed il Tiptoi, vuless questa gruppa ubain organisar ils dretgs u sezza producir cuntegns per metter sin in apparatin electronic era istorgias rumantschas per ch’ils uffants rumantschs possian era tadlar ed interagir independentamain en lur lingua mamma.
- Forum Rumantschum: Cun ina sort portal (pagina da web) vuless questa gruppa crear in unic punt d’entrada online per tut las persunas rumantschas per s’infurmar, discutar, s’exprimer e chattar contacts ed occurrenzas online. Perfin texts schurnalistics e discussiuns academicas dessan far part da quest portal.
Las trais ideas victuras da la segunda ediziun dal «creaton rumantsch» survegnan mintgamai 4'000 francs per concretisar lur ideas. Annalisa Schaniel, che fa part da la giuria manegia, che lezza saja spert vegnida perina.
Las discussiuns n'èn betg stadas uschè grondas. Ellas èn stadas relativ cleras. Tar ils tschintg projects ch'èn vegnids inoltrads, avevan trais propi il potenzial, ch'ins sa metter en pais insatge en ils proxims mais. E dus eran in pauet pli utopic, respectiv en lunga vista san ins segir persequitar questas ideas. Ma per il mument eran ils auters trais pli realisabels.
Las duas ideas ch'èn betg vegnidas premiadas èn stadas da metter ad ir ina scola sin rodas per uffants da la diaspora che vulessan emprender rumantsch e l'autra da fundar ina sort institut u academia rumantscha che s’occupa da lavur scientifica e cun lavurs che gidan da promover la diaspora.
Ils proxims pass
Ussa vai persuenter da concretisar las trais ideas per alura pudair inoltrar ellas al Uffizi federal da cultura. Damai che la confederaziun metta a disposiziun mintg'onn 400'000 francs per la diaspora rumantscha, per projects che persvadan.
A la gruppa da l'idea dal «pubquiz rumantsch» han ins ditg da far in pilot, per guardar co che quai funcziunescha, di Annalisa Schaniel. E sche i funcziunia tant enavant bain, alu sappia ins inoltrar il project dal Uffizi federal da cultura. Er tar las autras duas ideas, duess'ins lavurar vinavant ed inoltrar ellas. E lura saja i da guardar tge ch'il uffizi fa a la fin finala. Però, agiunta Annalisa Schaniel, els hajan en la giuria adina insatgi dal Uffizi da cultura, uschia che la schanza ch'i vegn era concedì ina tscherta summa, saja gronda.
I spetga damai lavur. Er sin Barbla Etter, la co-presidenta da la Pro Svizra Rumantscha, che ha fatg part dal comité d'organisaziun dal «creaton rumantsch».
Jau pens che nus stuain ussa lura far ina pitschna analisa tge ch'era bun e tge ch'era main bun. E lura decider co vinavant.
Plinavant manegia la co-presidenta da la Pro Svizra Rumantscha ch'i fiss forsa migler da far mo mintga dus onns in «creaton rumantsch». Uschia che i dess ina tscherta fasa per metter en vigur ils projects e da sviluppar novas ideas. Per part sajan vegnidas discutadas las medemas ideas sco l'onn passà.
A la segunda ediziun dal «creaton rumantsch» che ha gì lieu questa giada a Berna èn stadas da la partida radund 25 interessads ed interessadas. In pauet pli paucas che quai ch'i era anc il cas l'emprima giada, avant in onn a Turitg.
Cuntanscha ins betg la glieud cun la purschida?
Ins stuess avair ina meglra rait per quella glieud, manegia Barbla Etter. I saja adina ina sfida. Ma ella craja er che la glieud haja uschia bleras spiertas en la Bassa, surtut la dumengia cun bell'aura. I saja probabel difficil da vegnir ensemen cun 200 persunas, ma quai na dovria i forsa er betg.
E co vesi or areguard la coordinaziun? Qua manegia Barbla Etter che ina persuna u ina instituziun che coordinass tut quellas iniziativas e tut quai ch'i dat schon en la diaspora rumantscha fiss ina fitg buna chaussa.
Jau crai che quai è er ina idea, che la Pro Svizra Rumantscha e la Lia Rumantscha èn vid sviluppar e vid far ponderaziuns sco ch'ins pudess far. Perquai che ina coordinaziun da la diaspora rumantscha manca ozendi.
Er Silvio Dietrich da la Lia Rumantscha vesa che i dess potenzial tar la coordinaziun. El manegia ch'ins provia tar la Lia Rumantscha en tutta cas da far quella coordinaziun, en il futur er in pau dapli.
Quai vesain nus schon uschia. I dependa natiralmain da las regiuns sco talas. Co vegn ins da ramassar la glieud e co vegn ins d'activar els.
Quai restia ina sfida. Quai na sappia la Lia Rumantscha betg far suletta, qua dovria ella ses multiplicaturs en las differentas regiuns e la diaspora. E tge ch'el percorschia er, saja che tut quai che vegnia fatg per la diaspora vegnia er da bun al Grischun. Sco per exempel ils tunins che pudessan far plaschair ad uffants rumantschs independent dal lieu nua ch'els stattan.