Danunder ch'il term «tschaiver» deriva n'è betg cler. El pudess avair da far cun «entscheiver» ed er cun «aiver», quai che munta tant sco esser sturn. Far til cun mascras numnan ins en Surselva «far bagordas», quai term deriva da l'Italia dal Nord.
En Surselva èn ils usits da tschaiver differents tut tenor engaschi da l'uniun da giuventetgna. Tschà e là datti tils cun sa costumar. A Mustér exista cun il tschaiver er anc la tradiziun bunamain emblidada da la «dertgira nauscha».
Il til da tschaiver a Mustér
-
Bild 1 von 23. Bildquelle: RTR.
-
Bild 2 von 23. Bildquelle: RTR.
-
Bild 3 von 23. Bildquelle: RTR.
-
Bild 4 von 23. Bildquelle: RTR.
-
Bild 5 von 23. Bildquelle: RTR.
-
Bild 6 von 23. Bildquelle: Mess a disposiziun.
-
Bild 7 von 23. Bildquelle: Mess a disposiziun.
-
Bild 8 von 23. Bildquelle: Mess a disposiziun.
-
Bild 9 von 23. Bildquelle: Mess a disposiziun.
-
Bild 10 von 23. Bildquelle: Mess a disposiziun.
-
Bild 11 von 23. Bildquelle: Mess a disposiziun.
-
Bild 12 von 23. Bildquelle: Mess a disposiziun.
-
Bild 13 von 23. Bildquelle: Mess a disposiziun.
-
Bild 14 von 23. Bildquelle: Mess a disposiziun.
-
Bild 15 von 23. Bildquelle: Mess a disposiziun.
-
Bild 16 von 23. Bildquelle: Mess a disposiziun.
-
Bild 17 von 23. Bildquelle: Mess a disposiziun.
-
Bild 18 von 23. Bildquelle: Mess a disposiziun.
-
Bild 19 von 23. Bildquelle: Mess a disposiziun.
-
Bild 20 von 23. Bildquelle: Mess a disposiziun.
-
Bild 21 von 23. Bildquelle: Mess a disposiziun.
-
Bild 22 von 23. Bildquelle: Mess a disposiziun.
-
Bild 23 von 23. Bildquelle: Mess a disposiziun.
Sco center dal tschaiver vala Domat, nua ch'il tschaiver va a fin cun la gievgia grassa. Natiralmain dastgan las guggas betg mancar. A Domat sunan sper las guggas dentant er anc ils tamburs ed ils tschivladers. Quest caracter spezial da l'usit vegn guardà da mantegnair.
Tschaiver a Trun
-
Bild 1 von 22. Bildquelle: RTR.
-
Bild 2 von 22. Bildquelle: RTR.
-
Bild 3 von 22. Bildquelle: RTR.
-
Bild 4 von 22. Bildquelle: RTR.
-
Bild 5 von 22. Bildquelle: RTR.
-
Bild 6 von 22. Bildquelle: RTR.
-
Bild 7 von 22. Bildquelle: RTR.
-
Bild 8 von 22. Bildquelle: RTR.
-
Bild 9 von 22. Bildquelle: RTR.
-
Bild 10 von 22. Bildquelle: RTR.
-
Bild 11 von 22. Bildquelle: RTR.
-
Bild 12 von 22. Bildquelle: RTR.
-
Bild 13 von 22. Bildquelle: RTR.
-
Bild 14 von 22. Bildquelle: RTR.
-
Bild 15 von 22. Bildquelle: RTR.
-
Bild 16 von 22. Bildquelle: RTR.
-
Bild 17 von 22. Bildquelle: RTR.
-
Bild 18 von 22. Bildquelle: RTR.
-
Bild 19 von 22. Bildquelle: RTR.
-
Bild 20 von 22. Bildquelle: RTR.
-
Bild 21 von 22. Bildquelle: RTR.
-
Bild 22 von 22. Bildquelle: RTR.
Per blers ch'èn creschids si cun il Tschaiver èsi ina tradiziun indispensabla. Ma per persunas d'ordaifer sco Lucia Parolini – redactura da RTR ed Engiadinaisa – para quai ester e dovra curaschi da sa participar a quel. Si'impressiun da tschaiver: costums, mascras, musica ch'è memia dad aut, confettis e sturns. Co ch'ella ha passentà il tschaiver a Trun:
Tschaiver a Glion: En il tact e cun cacofonia
Paucs chars decorads, blers uffants costumads, mascaradas, bellas e nauschas hai dà la sonda suentermezdi a Glion. La musica da gugga Grischalottas da Glion ha organisà il til da tschaiver. En tut en 25 gruppas sa participadas.
In char decorà ch'è dà en egl è stà quel dals capricorns. Ina gruppa da Glion ha «prendì sin la corna» la vendita dals capricorns cun las vopnas da las fracziuns. Sper ils capricorns èn era ils «Giavels da Glion» stads da la partida, che tschappan gugent ina persuna e lian quella vi d'ina roda. Pli pulits èn stads ils nanins enturn lur tegia sin il car ed ils ursets polars, giombers e pinguins. E musica hai dà dad otg differentas guggas.
Tschaiver a Ilanz/ Glion
-
Bild 1 von 9. Bildquelle: Fundaziun Medias Rumantschas.
-
Bild 2 von 9. Bildquelle: Fundaziun Medias Rumantschas.
-
Bild 3 von 9. Bildquelle: Fundaziun Medias Rumantschas.
-
Bild 4 von 9. Bildquelle: Fundaziun Medias Rumantschas.
-
Bild 5 von 9. Bildquelle: Fundaziun Medias Rumantschas.
-
Bild 6 von 9. Bildquelle: Fundaziun Medias Rumantschas.
-
Bild 7 von 9. Bildquelle: Fundaziun Medias Rumantschas.
-
Bild 8 von 9. Bildquelle: Fundaziun Medias Rumantschas.
-
Bild 9 von 9. Bildquelle: Fundaziun Medias Rumantschas.
Domat è l'epicenter da la cultura dal tschaiver rumantsch
Sco «hotspot» Grischun per il tschaiver vala Domat. Qua datti l'uschenumnada cursa da mascaradas, ina tradiziun pajauna per stgatschar l'enviern.
Il tschaiver a Domat va a fin cun la gievgia grassa. Sper il «margis bel» è la gievgia grassa il pli impurtant di a Domat.
Sper Domat festivescha oravant tut la Surselva – Trun, Mustér u era Tujetsch – ma er en il Grischun Central, sin il territori da Surses, vegn fatg tschaiver.
Per l'Engiadina ha il tschaiver pauca muntada. Là spetg'ins sin il Chalandamarz.