Vatgas, chaschiel, blera lavur - In di sin l'Alp Naustgel
Radio RTR ha rapportà da l'Alp Naustgel en Val Sumvitg. Nus avain inscuntrà il signun da l'alp, dà in sguard en la stalla da mulscher e discurrì cun il president d'alp davart las sfidas actualas. Qua pudais tadlar e guardar suenter tut las impressiuns.
Sin l'Alp Naustgel van mintg'onn var 120 vatgas ad alp. Quellas derivan da plirs purs da Sumvitg, Mustér, Medel ubain Andiast. Accumpagnà vegn il muvel quest'onn d'in team da sis persunas.
Il di cumenza baud
audio
Emprimas impressiuns da l'Alp Naustgel
03:24 min, ord Actualitad dals 05.07.2023.
Maletg: RTR
laschar ir. Durada: 3 minutas 24 Secundas.
audio
Alp Naustgel: Lavurs da bun'ura
04:39 min, ord Actualitad dals 05.07.2023.
Maletg: RTR
laschar ir. Durada: 4 minutas 39 Secundas.
Gia a las 05:00 la damaun èn las 5 persunas dal persunal d'alp plain en acziun. Las vatgas ston vegnir manadas en stalla per mulscher. Actualmain èn quai var 90 vatgas. Mintga vatga ha ses lieu, per pudair controllar mintga animal e quant bler latg ch'i dattan. I saja in pau «Tetris da vatgas», manegia ina da las pasturas.
Emprim punct dal di: rimnar las vatgas e mulscher
1 / 7
Legenda:
Il di da lavur cumenza baud sin l'alp Naustgel. Gia suenter las 05:00 la damaun èn quasi tuttas e tuts en acziun.
RTR
2 / 7
Legenda:
Suenter che las vatgas èn vegnidas dal pastg en stalla, vai vi da mulscher. Mintga vatga è numerada ed ha sia plazza. Per las pasturas ed ils pastur vul quai dir «tetris d'animals».
RTR
3 / 7
Legenda:
Finì per questa damaun: Enturn las 07:00 van las vatgas puspè a pascular. Vers saira van las pasturas ed ils pasturs puspè per ellas.
RTR
4 / 7
Legenda:
En la stalla vesan ins anc ils fastizs da stagiuns d'alp passadas.
RTR
5 / 7
Legenda:
Sche las vatgas èn puspè dador, cumenza il persunal d'alp a nettegiar la stalla. Quai tutga tar la rutina da mintga damaun.
RTR
6 / 7
Legenda:
I suonda in ensolver merità. Il signun e ses gidanter èn en il fratemp gia vi da la chaldera per producir chaschiel.
RTR
7 / 7
Legenda:
Pront per la saira: La saira van pasturas e pasturs anc ina giada per las vatgas che vegnan lura mulschas ina segunda giada.
RTR
Suenter in curt ensolver vai lura vinavant cun las incumbensas: Far ubain reparar saivs, controllar las vatgas sitgas, far chaschiel ubain ulteriuras lavurs ch'ins sto far qua u là. Da far datti adina insatge per il team che consista dal rest cumplettamain ord persunas da la Germania. Tenor la pastura Lisa Wagner datti strusch temp liber. I saja in mix tranter lavur intensiva e fitg bels muments en la natira e cun ils animals.
Legenda:
Adina pront per dar in sguard: Duas giadas il di vegnan las vatgas da latg manadas enavos en stalla per mulscher. Lura èsi bun da tegnair en egl, nua ch'ils animals van.
RTR
Mintga di novas chascholas
Il latg da la damaun vegn – ensemen cun quai ch'ins ha la saira avant – directamain elavurà vinavant. Il signun, David Schmauch, fa mintga di chaschiel e paintg. En la gallaria da maletgs datti dapli impressiuns.
Vid far chaschiel
1 / 8
Legenda:
Il latg riva directamain en chascharia. Suenter ch'ins metta vitier l'uschenumnà «quagl» sa separa la scotga. Cun ina «arva» vegn quai che resta taglià. Uschia datti ina sort «Hüttenkäse».
RTR
2 / 8
Legenda:
Lavur en dus: Il signun, David Schmauch, taglia – ses collega controlla sch'ils granins èn fins avunda.
RTR
3 / 8
Legenda:
Il casein vegn lura mess en in batschigl. Cun quai che l'alp Naustgel è relativ moderna, han ils signuns agid d'ina crana.
RTR
4 / 8
Legenda:
En il batschigl vegn schmatgà or il rest da la scotga...
RTR
5 / 8
Legenda:
... taglià,...
RTR
6 / 8
Legenda:
... e lura mess en furmas radundas. Las chascholas vegnan pli tard messas en in bogn da sal ed anc pli tard en il tschaler da chaschiel. Là vegnan ellas madiras. Uschia datti ord ina gronda chaldera plain latg singulas chascholas.
RTR
7 / 8
Legenda:
En chascharia fitg impurtant: Igiena.
RTR
8 / 8
Legenda:
Las aissas per las proximas chascholas èn gia prontas.
RTR
David Schmauch lavura il rest da l'onn en la Germania. Er là lavura el sco signun per in bain puril pli pitschen. La stagiun d'alp saja mintg'onn ina bella midada, malgrà ch'il mintgadi sco signun cuntegna relativ blera rutina.
audio
Intervista cun il signun David Schmauch
04:03 min, ord Actualitad dals 05.07.2023.
Maletg: RTR
laschar ir. Durada: 4 minutas 3 Secundas.
Temp liber datti sin l'alp quasi nagin, din pliras persunas dal persunal. Vers la fin da la stagiun, cura ch'i ston mulscher pli paucas vatgas, vegni dentant in pau pli ruassaivel. Uschia datti qua u là er dapli temp per leger ina giada in cudesch u per gieus da cumpagnia.
In temp bel, dentant cun intginas sfidas
Legenda:
Guarda cun plaschair sin «sia» alp: Vitus Pelican sa legra mintg'onn sin la stagiun d'alp – betg mo perquai ch'el ha fitg gugent il chaschiel.
RTR
Il president da l'Alp Naustgel è il pur Vitus Pelican. El sa legra mintg'onn sin la stagiun da stad – e quai betg mo perquai che sias vatgas èn ad alp ed el ha qua u là ina dumengia libra.
L'emprim chaschiel d'alp: Quai è schon insatgè sin quai ch'ins spetga gugent.
El è mintg'emna sin l'alp Naustgel. Coordinar las lavurs cun il persunal, discutar davart il svilup da la stad ed era controllar ils reservuars d'aua tutgan tar sias incumbensas.
audio
Vitus Pelican davart sfidas organisatoricas
08:55 min, ord Actualitad dals 05.07.2023.
Maletg: RTR
laschar ir. Durada: 8 minutas 55 Secundas.
audio
Mancanza d'aua: in problem che pertutga er l'Alp Naustgel
07:52 min, ord Actualitad dals 05.07.2023.
Maletg: RTR
laschar ir. Durada: 7 minutas 52 Secundas.
La visiun da Vitus Pelican è da pudair manar uschè ditg sco pussibel l'alp Naustgel cun vatgas da latg. Per accumplir quai spetgan dentant intginas sfidas. Ina è la mancanza d'aua. Quest onn saja fitg sitg. Surtut en las regiuns pli autas badan ins quai spert. En il pli nausch cas avess la mancanza sco consequenza che las vatgas ston vegnir a bass pli baud.
Per dar cuntrapais sajan ins en contact cun plirs posts. Uschia tschertgian ins per exempel ina soluziun cun tancs d'aua. Quai èn dentant mesiras che pretendan grondas investiziuns. L'aua resta pia ina gronda sfida. Fitg concret s'ha quai er mussà quest suentermezdi. Tar ina pumpa d'aua hai dà difficultads, uschia ch'ins sto reparar ella.
Legenda:
Ina funtauna in toc sur la chasa da l'Alp porta aua per far chaschiel e per la chasa. Dapli mal il chau fan al persunal d'alp surtut ils l'aua per la pastgira.
RTR
Suentermezdi: il di cumenza da nov
Suenter gentar fan il team sin l'Alp Naustgel ina pausa. Fin enturn las 15:00 na stattan naginas grondas lavurs sin il program. Cun quai ch'ils dis èn lungs e cumbinà cun bleras lavurs corporalas, dovria quella pausa.
Vers la saira va lura la squadra puspè tar las vatgas da latg per manar ellas en stalla. Là vegnan els mulschids per la segunda giada quest di. Er il signun guarda puspè da sias chascholas.
Legenda:
L'aura sa mida. Fertant che la damaun era sitga e plain sulegl, cumainz vers saira a plover, per part fitg intensiv.
RTR
Quest di cumenza quai a plover fitg ferm. Quai vul dir: montar la pelerina ed ir. La natira na piglia deplorablamain nagin resguard.
Or da l'archiv
Per l'emissiun «Cuntrasts» ha il Museum retic avert las portas da ses deposit. En quel avain nus chattà – tranter bler auter – er in'istorgia da l'Alp Naustgel.
Ditga dal sennentunschi, Alp Naustgel a Sumvitg
Avrir la boxSerrar la box
Ina stad han ils mats dal vitg fatg ina poppa gronda ord lumpas e dà ella per spass a la fameglia da l’alp Naustgel a Sumvitg. Quels han gì lur gaudi cun la poppa, han dà groma ad ella e fatg cun ella da tuttas narradads, era maldeschentas. Pli e pli è ella daventada ina matta viva. La fin da la stad è la matta sa midada en il diavel en persuna, e quel ha pretendì ch’in famegl stoppia star sin l’alp cun el. Els han tratg la sort ed igl ha tutgà il signun. Tschels èn sa mess via, e guardond enavos in tschancun plinengiu han els vis ch’il diavel ha rasà ora la pel dal signun sin il tetg-tegia.
Funtauna: Mythologische Landeskunde von Graubünden, tom 2, pagina 197 ss
