Ils 10 da schaner 2025 annunzia la ministra d’agricultura tudestga, Hanka Mittelstädt, ch’i ha dà cas da la zoppina (tud. «Maul- und Klauenseuche») tar biffels da l’aua a Brandenburg. Per franar la malsogna contagiusa han las autoritads stuì serrar il bain puril e mazzar l’entira muntanera. Ultra da quai han las autoritads erigì ina zona da schurmetg da 3 kilometers ed ina zona da survigilanza sin 10 kilometers enturn il bain puril cun ils animals infectads. I ha dà enfin uss ulteriurs cas supects, ma naginas novas infectziuns confermadas. Sin in auter manaschi a Brandenburg en varga 270 portgs vegnids mazzads sco mesira preventiva.
La situaziun saja gravanta per la l’agricultura, ma er per il commerzi, uschia las autoritads tudestgas. Tenor l’Agentura da pressa DPA, han la Gronda Britannia, la Corea dal sid ed il Mexico ordinà in scumond d’import per animals ad ungla tudestgs e per products betg elaborads sco charn da quels. La situaziun resta malsegira.
«La zoppina è adina sin il radar da nus»
Cunquai che la zoppina è ina malsogna autamain contagiusa, saja quella adina sin il radar da las autoritads svizras, ma er quellas da l’UE, manegia il veterinari chantunal dal Grischun, Giochen Bearth. Il davos cas a la zoppina en il Grischun è stà en l’onn 1965, en Svizra l’onn 1980. Dapi l’onn 1965 saja marschà fitg bler pertutgant la virola, di Giochen Bearth. Dapi 1991 na vegn betg pli virolà en Svizra. Quai er pervia dal sistem ch'haja sa midà, cunquai ch’ins haja dapi lura er dapli infurmaziuns internaziunalas. Oz vegnan las autoritads alarmadas fitg svelt ordavant sch’i schabegia insatge en l’Europa e schizunt sin ils continents vischinants, uschia il veterinari chantunal. Tar cas concrets saja impurtant da reagir spert, tge che munta, ins stoppia detectar ils cass e serrar ils menaschis en in circuit pli grond.
Ins na dastga per tut pretsch betg laschar rumper ora la zoppina sin in spazi pli grond.
In dals puncts impurtants, ma er difficils, saja d’avair il traffic d'animals sut controlla. Entras bancas da datas è sistems da preavertiment saja quai dentant pli simpel ch’avant 30 ni 50 onns.
La zoppina pli baud en Svizra
-
Bild 1 von 6. Meztga sin in bain puril grischun suenter cas da zoppina, fotografà en l'emprima mesadad dal 20avel tschentaner. Bildquelle: Societad dals veterinaris grischuns.
-
Bild 2 von 6. Barriera tar in manaschi puril ch’è pertutgads da la zoppina en ils onns 1960, fotografà 1965. Bildquelle: Keystone.
-
Bild 3 von 6. Post da desinfecziun cun resgim preparada cun acid, ils 21 da december 1965 datiers da Kerzers. Bildquelle: Keystone.
-
Bild 4 von 6. Vadè preparà per la meztga d’urgenza pervia da la zoppina, fotografà 1965. Bildquelle: Keystone.
-
Bild 5 von 6. Il strom ed lenn ston vegnids brischads pervia da la zoppina, fotografà 1965. Bildquelle: Keystone.
-
Bild 6 von 6. Uffant sin in bain puril ch’è serrà pervia da la zoppina, fotografà 1965. Bildquelle: Keystone.
Il cumbat encunter malsognas d’animals contagiusas na stat mai salda. En il mument saja la glista da malsognas fitg lunga, manegia Giochen Bearth. La lieunga blaua fatschenta l’Uffizi per la sanadad d’animals fitg intensivamain. Ed er la tuberculosa che smanatscha nà da l’Austria, sco er la pesta da portgs selvadis ni la grippa d’utschels. Davent da la stad vegnia la malsogna da la lieunga blaua er en il Grischun, quai saja sco l’amen en baselgia, uschia il veterinari chantunal. L’uffizi recumonda urgentamain da laschar virolar ils animals.
«Quai è stà in mument da sgarschur»
Sco giuven da 17 onns va Giusep Gherardi la stad 1957 sco famegl sin l’alp da Cassons a Flem. Quai atgnamain per guardar dals animals e mulscher las vatgas. Ma cura ch’il signun constatescha ch’ina vatga ha la zoppina vegn tut auter. Il persunal da l'alp cloma ils 26 d’avust 1957 il veterinari da Glion che sa mo pli confirmar quai ch’il signun ha suspectà: pliras vatgas han la zoppina.
Cura ch’il veterinari piglia ad ina vatga vid la lieunga, sa statga la pel da la lieunga, in segn per la malsogna. El na stoppia gnanc pli controllar tut las vatgas, di el alura, i saja d’ir cun tuttas. L’auter di vegnan las varga 80 vatgas stgargiadas per laschar ir ellas a la meztga cun il camiun a Turitg. In mument dramatic, sa regorda Giusep Gherardi. Ils purs da Flem hajan spons larmas cura ch’els han stuì laschar ir lur animals. Ed er Giusep Gherardi sto retegnair las larmas cura ch’el raquinta da quai mument.
Jau hai anc oz las larmas che vegnan sch’jau raquint da quai.
L’alp è suenter stada sco morta, sa regorda l’um da Surrin che stat oz a Vella. Naginas vatgas èn denturn e l’alp è daventada ina zona serrada. La glieud ch’è si d’alp sto ir en quarantina. Nagin na dastga entrar ni sortir da la zona, auter ch'in lavurer da la vischnanca che porta sut cundiziuns strictas nutriment per il persunal d'alp. Lez resta sin l'alp cun las var 60 mugias e gianitschas ch’èn vegnidas viroladas. 30 da quellas ha la zoppina dentant era infectà, uschia ch’il persunal ha da mazzar ellas e sutterrar ils animals sin l’alp. Enstagl da mulscher vatgas si d’alp ha la fumeglia che vegn per gronda part da Surrin e Silgin da prender la buis enta maun e sutterrer ils animals infectads. Quai saja stà sgarschaivel, perquai ch’els avevan survegnì gugent quels animals durant quest temps sin l'alp.
Il temps suenter la stagiun d’alp ha Giusep Gherardi lavurà vid la punt da Stenna a Flem ch’era en construcziun. Durant las notgs èn ils maletgs da sgarschur puspè vegnids avant egl ad el. El steva uschè mal per ils animals e per ils purs. Ussa vegnia la situaziun puspè endament cura ch’el legia ni auda insatge sur da la zoppina sco la situaziun actual en Germania. Da quels ch’èn stads la stad 1959 sin l’alp da Cassons, è nagin pli ì ad alp suenter.