En Svizra datti fin uss trais ovras che produceschan idrogen. En il Grischun duai proximamain dar l'emprima. E quai a Domat tar l'ovra idraulica Reichenau. L'Axpo e la Rhiienergie investeschan otg milliuns francs per pudair producir idrogen «verd» directamain cun l'electricitad da l'aua.
En quatter containers vegn l'idrogen arcunà e transportà tar ils tancadis en il conturn. A Cuira en la «Ringstrasse» datti in da totalmain 12 tancadis d'idrogen en Svizra. En in proxim pass pudess ins lura era duvrar l'idrogen per l'industria, di Christian Capaul, il manader da fatschenta da la Rhiienergie.
Idrogen (H) è l'element chemic cun la pli pitschna massa atomara. El consista be d'in proton e d'in electron. Medemamain èsi l'element il pli derasà en l'univers, 70% da la massa èn atoms d'idrogen. Auter vesa quai ora sin terra. Be 0,87% da la massa dal planet è idrogen.
Idrogen en la natira n'exista betg sco atom singul, mabain sco molecul da dus atoms en furma da gas. Quest gas è radund 14 giadas pli lev ch'aria.
Idrogen cuntegn fitg blera energia, radund trais giadas tant sco benzin u set giadas tant sco pellets da lain.
Cun la nova ovra vulan els spargnar 1,5 milliuns liters diesel per onn. E quai malgrà che l'effizienza d'idrogen n'è betg uschè buna sco quella da las battarias, per exempel tar l'auto. Christian Capaul vesa il potenzial da l'idrogen cunzunt là, nua ch'ils vehichels stoppian esser uschè levs sco pussibel. Per exempel tar ils camiuns u era tar ils bus.
-
Bild 1 von 5Legenda: Il plazzal nua ch'i vegn bajegià l'ovra da producziun d'idrogen a Domat. RTR, Carmen Monn -
Bild 2 von 5Legenda: Uschia guarda il plan per l'ovra ora. AXPO
-
Bild 3 von 5Legenda: Producir idrogen pon ins a Domat cun l’electricitad da l'ovra idraulica ch'è gist dasperas. RTR, Carmen Monn
-
Bild 4 von 5Legenda: En quatter da quels containers vegn l'idrogen arcunà e transportà ... RTR, Carmen Monn
-
Bild 5 von 5Legenda: ... tar ils tancadis d'idrogen. Sco qua a Cuira en la «Ringstrasse». RTR, Carmen Monn
Producir idrogen cun electrolisa
-
Bild 1 von 4Legenda: Ins metta aua sut tensiun cun ina anoda (-) ed ina catoda (+). SRF
-
Bild 2 von 4Legenda: Uschia vegn l'aua (H2O) spartida en atoms dad idrogen (H) ed atoms dad oxigen (O). SRF
-
Bild 3 von 4Legenda: Ed ils atoms fusiuneschan tar moleculs dad idrogen H2 e moleculs dad oxigen O2. Omadus en furma da gas. SRF
-
Bild 4 von 4Legenda: En la cella da carburant (Brennstoffzelle) reagescha l'oxigen cun l'idrogen. L'energia che quella reacziun chaschuna vegn midada en current cuntinuà, per exempel per metter en moviment in motor. SRF
Intgins champs per utilisar idrogen
Grond niz vesa l'Axpo era tar la producziun d’atschal. Distatgar atschal or da minerals vegn fin oz fatg per gronda part cun cocs da cotgla. Quai chaschuna ina massa CO2. Idrogen pudess qua reducir questas emissiuns. I fa era senn – or da vista energetica – da producir amoniac or dad idrogen. Il molecul dad idrogen e nitrogen dovran ins cunzunt sco ladim, dentant era en l’industria chemica per exempel per producir material sintetic.
Era tar transports a lunga distanza po l’idrogen esser ina opziun. Il concern d’eroplans Airbus per exempel planisescha da producir a partir da l’onn 2035 aviuns d’idrogen en seria. Era per remplazzar l’ieli grev dals bastiments vegn idrogen en dumonda. Per ils autos da persunas vesa l’Axpo be pitschen potenzial. Tras ils numerus pass da transfurmar l’energia resulta ina schletta effizienza, uschia ch’ins sto impunder bler dapli energia che quai che vegn la finala nizzegia per charrar.
Tge di l'expert?
Il professur da persistenza ed economia Peter Tromm ha perscrutà blers onns sin il sectur d'idrogen. Manà projects davart quest tema ed instruì students e studentas a la Scol’auta spezialisada dal Grischun. Ed el è da l'opiniun ch'idrogen saja ina buna funtauna d'energia senza CO2. E perquai era in bun'alternativa tar energias fossilas ed atomaras. Dapertut nua ch'i haja aua ed electricitad possian ins far idrogen. Il meglier cun energia regenerabla, sco energia solara, da vent u aua.
Fin ussa betg avunda energia regenerabla
Mo quella furma d'energia, era sch'ella producescha nagin C02, n'è il mument anc betg uschè populara. Quai ha tenor il professur che abitescha a Grüsch plirs motivs: Per l'ina n'hajan ins fin uss anc betg producì tanta energia regenerabla, uschia ch'il pretsch per benzin e diesel saja pli favuraivel e per l'autra saja la glieud anc malsegira. Idrogen po numnadamain esser explosiv sch'el è en furma da gas:
Tuts han ina giada udì ch'in ballun cun idrogen – numnadamain la Hindenburg en ils Stadis Unids – è explodì. Ins po dir che gas è pli privlus che benzin u diesel.
Dumonda da l'effizenza
Da l'autra vart hajan retschertgas tranter auter da l'Institut federal da controlla da material e da perscrutaziun EMPA mussà il cuntrari. Sch'i dettia in‘accident cun autos dad idrogen, giaja il gas entaifer paucas secundas en l'aria – quai sminueschia il privel. Dentant datti anc in auter punct da critica, numnadamain n'èn autos d'idrogen betg uschè effizients sco autos cun battaria. Sch'ins resguardi dentant co la battaria vegn producida e dismessa, na saja la differenza da l’effizienza betg pli uschè gronda, di Peter Tromm. Las battarias cuntegnan numnadamain substanzas sco litum e cobald. La producziun ed explotaziun da quellas, vegn crititgada da betg esser ecologica e sociala.
La cumbinaziun ideala
Tuttina, la cumbinaziun la pli ecologica fiss, tenor l'expert, da mantegnair ils autos da battaria e quai en cumbinaziun cun autos d'idrogen. Ed era il trend mussa ch'i pudess ir en quella direcziun: En Svizra datti gia da cumprar dus models dad autos d'idrogen ed ils davos onns èsi vegnì bajegià 12 tancadis e sis ulteriurs èn en planisaziun, in era a Samedan en l'Engiadin'Ota.