Siglir tar il cuntegn
video
Ils fastizs dals lufs: las analisas da DNA en il labor a Losanna
Or da Telesguard dals 26.06.2023.
laschar ir. Durada: 6 minutas 16 Secundas.

Luf A la tschertga da la DNA

Il luf chaschuna grondas debattas ed emoziuns. Ma ils pli paucs da nus han gia vis la bestga timida. Er Luca Fumagalli n'ha anc mai vis in luf en la natira, tuttina enconuscha el ils lufs meglier che nus tuts. El ha mess ad ir l’unic labor en Svizra che fa analisas geneticas dal luf.

Al cumenzament d’ina prova genetica per evaluar la DNA d’in luf stat la tschertga da material genetic da quel. Quai po esser pel, pelegna, spida, urin u excrements.

Emprim pass è impurtant per il success

La gronda part da las provas per analisar la DNA vegn rimnada dals guardiaselvaschina. Damai ch’il material che vegn duvrà per las analisas è suttapost a las influenzas da la natira, èsi necessari che quel vegn rimnà e conservà uschè svelt sco pussaivel. Suenter ch’il material è segirà vegn quel tramess a la KORA.

audio
Rimnar excrements cun la guardiaselvaschina
ord Actualitad dals 27.06.2023. Maletg: RTR
laschar ir. Durada: 2 minutas 43 Secundas.

Emprima selecziun

Tge rolla gioga la KORA?

Avrir la box Serrar la box

La KORA è ina fundaziun che intercurescha animals gronds da rapina en Svizra. La finamira d'ella è ina convivenza d'animals da rapina ed umans. Ils pli gronds donaturs da la KORA èn ils chantuns e l'Uffizi federal per l'ambient.

Las trais incumbensas da la KORA èn:

  • Scienza
  • Monitoring
  • Infurmaziun dal public

La KORA selecziunescha las provas sin qualitad e prioritad. Mintga prova vegn registrada en in register da datas. En emprima prioritad vegnan provas tramessas a Losanna en il labor, nua ch’i va per l'analisa da lufs problematics nua ch’ils chantuns spetgan sin lubientschas da sajettar lufs che fan problems. Betg prescha fan provas da lufs nua ch’i va sulet per constatar tge luf ch'è nua, cunzunt sche quel fa nagins problems.

audio
KORA decida tge provas che vegnan examinadas
ord Actualitad dals 27.06.2023. Maletg: RTR
laschar ir. Durada: 4 minutas 39 Secundas.
DNA Proben in Zusammenhang mit dem Wolf im Zeitraum eines Jahres zweischen Juni 2022 und März 2023.
Legenda: Tut las analisas geneticas en connex cun il luf da l'ultim onn (dals 26-06-2022 fin ca. mars 2023). KORA

A Losanna ha il biolog tessinais sviluppà vinavant durant ils ultims 20 onns las metodas per chattar la DNA dal luf. Cumenzà ha el cun in pèr paucas provas. Entant po ses labor far maximalmain 2'000 provas l’onn. A disposiziun stattan dapi quest on 300’000 francs da la Confederaziun.

audio
Labor a Losanna analisescha las provas
ord Actualitad dals 27.06.2023. Maletg: RTR
laschar ir. Durada: 3 minutas 26 Secundas.

Success betg garantì

La pli gronda sfida per la lavur da Fumagalli è la qualitad da las provas che la guardiaselvaschina trametta or dals chantuns. En las provas ch'arrivan cun la posta èn cacs, pisch, pail u spida che lufs relaschan tar stgarps. D’extrair DNA or da questas provas betg invasivas saja pli cumplex che tar provas directas da sang u pel.

Nossa quota da success è mo tar 50% fin 60%.
Autur: Luca Fumagalli biolog

En in emprim pass vegn sclerì sch'il material è d'in luf. Quai gartegia tenor Luca Fumagalli adina. En in segund pass vegn lura eruì il singul luf. Quai però saja pli difficil.

Sche Fumagalli chatta in profil da DNA dal luf, cumpareglia el quel cun sia banca da datas. Sch’el na chatta là betg il medem profil, sa el ch'in nov luf è en gir en Svizra. Il luf survegn in bustab, M per mastgel, F per ina femna. E lura in numer, M312 u F98 per exempel.

Grazia a nossa lavur san ins nua ch'ils lufs èn, sch’i dat novs trieps e tge ch'els fan.
Autur: Luca Fumagalli biolog

Central èn las datas era sch'il luf stgarpa animals da niz. Las analisas da Losanna pon decider davart vita u mort d’in luf en Grischun. Luca Fumagalli na pensa betg vi da tals scenaris. El survegn provas anonimas. El emprova er dad ignorar las discussiuns politicas.

Jau sper che nossa lavur scientifica gida ad objectivar las debattas, ma jau n'hai betg influenza sin quai che la politica fa cun nossas datas.
Autur: Luca Fumagalli biolog

En il labor spezialisà vul el vinavant furnir datas. In bel di però veglia el bandunar ses biro, quai per vesair era ina giada in dretg luf, in cun pel ed ossa.

Tge portan questas analisas al chantun?

Tenor Arno Puorger da lUffizi da chatscha e pestga sajan questas datas impurtantas per vesair tge lufs u tge trieps che sajan problematics e tgenins betg.

En in exempel declera Puorger ch'igl ha dà l'onn passà in triep en la regiun dal Scanvetg ed ins na saveva betg sche quai è in triep ch'è vegnì vitiers en il Grischun Central u sche quai è il triep che viva en il Partenz. Cun l'analisa da DNA han ins lura pudì dir che quai saja quel dal Grischun Central. Quai saja impurtant per savair sch'ins veglia ina giada sajettar lufs.

video
Tge portan las analisas da DNA dals lufs al chantun? Arno Puorger declera
Or da Telesguard dals 26.06.2023.
laschar ir. Durada: 2 minutas 18 Secundas.

DNA: Muntada

Avrir la box Serrar la box
Legenda: Visualisaziun dals moleculs da DNA. Keystone

Ils trais bustabs DNA èn l'abreviaziun englaisa dal pled Desoxyribonucleic acid. La DNA cuntegn l'infurmaziun genetica che sumeglia in plan da construcziun d'ina creatira. Animals, plantas e schizunt virus han ina DNA.

Mintga animal ha ina DNA unica (nun ch'el ha in schumellin, u in clon). Pia pon ins identifitgar mintga animal cun sia DNA. Plinavant han creatiras ch'èn parentas ina DNA che sumeglia, perquai che geniturs dattan mintgamai vinavant lur gens ch'èn cuntegnids en la DNA a lur uffants.

RTR Telesguard 17:40

Artitgels legids il pli savens