En il «Controvers Spezial» discuteschan Silva Semadeni, anteriura cussegliera naziunala dal PS ensemen cun Martin Candinas, cusseglier naziunal da l'Allianza dal Center e Nora Saratz dals Verdlibers ch'è presidenta communala da Puntraschigna davart la decisiun d'avant 10 onns, tge ch'è ì fallà e tge soluziuns ch'i dat oz.
Ils 11 da mars 2012 di il suveran svizzer Gea a l'iniziativa che vul limitar abitaziuns secundaras. Fin ch'ina lescha va en vigur vai dentant passa tschintg onns. Fin là vai tranter auter fin a Losanna al Tribunal federal. Qua datti ina cronologia cun quai ch'è capità ils ultims 10 onns:
11 da mars 2012, dumengia da votaziun: 50,6% da las votantas e dals votants ed era 13,5 chantuns vulan, che segundas abitaziuns vegnan reguladas. Abitaziuns secundaras na duain betg far or dapli che 20% da las abitaziuns d’ina vischnanca. Il Grischun refusa l'iniziativa cun 57,3% Na.
L’artitgel constituziunal 75b valia a partir d’immediat, di la Cussegliera federala Doris Leuthard anc la saira da la decisiun. Abitaziuns che han gia survegnì la lubientscha da bajegiar possian dentant anc vegnir realisadas.
En las regiuns da muntogna èn las consequenzas dramaticas. En il Grischun èn 146 da 176 vischnancas pertutgadas dal stop da construcziun. Il cusseglier guvernativ grischun Hansjörg Trachsel (PBD) discurra dad «in di nairischem».
Tschintg mais pli tard, ils 22 d'avust 2012: Il Cussegl federal preschenta l’ordinaziun transitorica per l’iniziativa. Quella lascha bleras libertads als chantuns. Uschia duai il scumond da bajegiar novas abitaziuns secundaras vegnir realisà pir a partir dal prim da schaner 2013. Enfin lura pon las vischnancas lubir la construcziun d'abitaziuns fraidas. Plinavant duai era pli tard esser pussaivel da transfurmar emprimas abitaziuns en abitaziuns da vacanzas.
Ils iniziants da Helvetia Nostra crititgeschan fermamain l’ordinaziun dal Cussegl federal. Els discurran dad ina «refusa da la democrazia» e che la voluntad dal pievel na vegnia betg respectada.
Sco consequenza da l'ordinaziun transitorica datti in record tar las dumondas da bajegiar. Tenor il monitur d’immobiglias da la banca Credit Suisse ha il Gea a l’iniziativa cunter abitaziuns secundaras procurà per in veritabel boom. En la Surselva ed era en l’Engiadin’Ota hajan els observà ina dublegiada da las dumondas da bajegiar cumpareglià cun la media dals ultims tschintg onns. Cunter quest augment sa dosta Helvetia Nostra. L’organisaziun d’ambient haja inoltrà passa 1’000 recurs.
22 da matg 2013, il Tribunal federal decida: L’iniziativa vala gia davent da la dumengia da votaziun ils 11 da matg 2012. Concret ha il pli aut tribunal da la Svizra decidì en trais cas grischuns, che valan sco cas da precedenza. La decisiun munta che tut las dumondas da bajegiar ch’èn vegnidas lubidas tranter ils 11 da mars 2012 ed ils 31 da december 2012 ston vegnir annulladas. En il Grischun èn circa 150 projects da construcziun pertutgads da la decisiun da Losanna.
4 da zercladur 2013, parlamentaris Grischuns fan ina proposta: Stefan Engler (PCD), Martin Schmid (PLD) e Heinz Brand (PPS) preschentan in'atgna proposta per ina lescha davart abitaziuns secundaras. Ils trais giurists proponan tranter auter che abitaziuns ch’existevan gia avant ils 11 da mars 2012 pon vegnir transfurmadas en abitaziuns secundaras.
Ils trais politichers grischuns vulan preschentar ina basa da discussiun ed accelerar las lavurs per ina lescha federala davart las abitaziuns secundaras. Las reacziuns èn dentant modestas. La Conferenza da las regenzas dals chantuns alpins beneventa las stentas e l’engaschament dals trais politichers. Ella na vesa dentant nagins novs aspects. La Fundaziun svizra per la protecziun e la tgira da la cuntrada crititgescha che la gronda libertad per possessurs d’abitaziuns primaras possia avair l’effect ch’ils indigens pudessan vegnir stgatschads ord ils vitgs.
19 da favrer 2014, messadi per lescha federala è sin maisa: Bunamain dus onns suenter la decisiun dal pievel preschenta il Cussegl federal il messadi per la lescha federala davart las abitaziuns secundaras.
Dapli infurmaziuns
En vischnancas cun dapli che 20% abitaziuns secundaras duai vinavant esser pussaivel da bajegiar talas sche quellas vegnan dadas a fit a turists. Ellas ston pia esser administradas ed integradas en in concept, sco en in ressort da vacanzas. Ultra da quai duain persunas indigenas pudair bajegiar sper l’atgna abitaziun era abitaziun secundaras per generar entradas.
25 da settember 2014, Cussegl dals stadis tracta la lescha: La maioritad dal cussegl suonda sia cumissiun ed approvescha ulteriuras excepziuns per tuttina pudair construir novas u engrondir abitaziuns secundaras gia existentas en vischnancas che possedan gia dapli che 20% da quellas. Per exempel duain possessurs d’abitaziuns secundaras pudair engrondir quellas per in terz. Il Cussegl dals stadis vul che betg mo bajetgs protegids e da gronda muntada per il maletg dal vitg pon vegnir transfurmadas en secundas abitaziuns, mabain era bajetgs degn da vegnir mantegnids.
Dapli detagls
3 da mars 2015, Cussegl naziunal: Il Cussegl naziunal accepta in cumpromiss che Helvetia Nostra, la PPS e la PLD han negozià. Uschia eviteschan els ch’ils aderents da l’iniziativa prendan il referendum cunter la lescha. Mo pli la mesadad da la surfatscha dad in hotel e mo bajetgs protegids e da gronda muntada per il maletg dal vitg dastgan vegnir transfurmads en abitaziuns secundaras. Stritgà dal tut ha il Parlament federal la fin finala era la pussaivladad da dastgar bajegiar novas abitaziuns secundaras sche quellas vegnan simplamain publitgadas sin ina plattafurma da cudeschaziun.
Cun sustegn da la sanestra e cunter la resistenza da la PCD e PLD chatta il cumpromiss ina maioritad confortabla en la chombra gronda. Anc en la medema sessiun han las duas chombras reglà las differenzas ed ils 20 da mars 2015 ha il Parlament federal approvà la nova lescha federala davart las abitaziuns secundaras en las votaziuns finalas.
Prim da schaner 2016, la lescha va en vigur. Tschintg onns pli tard tira il Cussegl federal ina bilantscha positiva da las consequenzas da la lescha federala davart las abitaziuns secundaras.