Criptovalutas sco il Bitcoin n'èn betg in valuta tradiziunala sco il franc svizzer u l'euro. Ellas existan be en maniera digitala ed ellas na vegnan er betg controlladas d'instituziuns statalas sco bancas naziunalas, ma d'ina rait da computers. Tras quai n'èn criptovalutas betg reguladas, ils possessurs e las possessuras da las valutas restan anonims. Tut ils transfers vegnan arcunadas en ina rait da computers. Quest sistem sa numna blockchain, el funcziuna sco ina sort cudesch da cassa digital che arcunescha tut las contabilisaziuns.
La prestaziun dal computer necessaria per mantegnair quest blockchain vegn dad uschenumnads «miners» u en rumantsch «miniers digitals». Quests miniers digitals vegnan indemnisads per lur lavur en bitcoins u autras criptovalitas. En general po mintgin sa participar sco minier per survegnir criptovalutas. Sche quai è profitabel senza hardware spezialisada ed ils auts custs d'energia è dentant in'autra dumonda.
Gronds ristgs
Criptomunaidas pon vegnir cumpradas cun valutas tradiziunalas sco il franc svizzer. Uschia èsi per exempel pussaivel da convertir francs en bitcoins. Il curs da stgomi è dentant bler pli instabil sco quel da valutas tradiziunalas. Tras quai èn enorms gudogns pussaivels, ma er grondas perditas. Uschia è per exempel la valur dal Bitcoin – la pli gronda criptovalur – sa smesada en quatter mais tranter l'avrigl e l'avust 2022 suenter in'explosiun da la valur suenter il 2020.
Tras l'anonimitad dal sistem ed il potenzial da far blers daners en curt temp è er il ristg per cugliunarias grond. Uschia è per exempel avant curt temp vegnì arrestà il fundatur da la segund pli gronda bursa da cripto dal mund Sam Bankman-Fried. La procura publica renfatscha ch'el haja fatg tranter auter engion, defraudaziun ed haja lavà daners. Sia bursa FTX era ida bancrutta ed investurs han pers tras quai 8 milliardas dollars.
In mez per pajar?
Criptomunaida po vegnir duvrada sco valuta convenziunala per cumprar rauba. Ils gronds midaments dal curs èn dentant in ristg. En il 2010 ha il programmader cumprà duas pizzas per 10'000 bitcoins, oz avessan quels ina valur da baud 160 milliuns francs. En il uschenumnà darknet – la vart stgira da l'internet vegnan duvrads bitcoins per far pajaments anonims per commoditads illegalas sco drogas u armas.
Per gronda part na vegn criptomunaida betg duvrada per far pajaments ma sco auters products finanzials sco aczias per far in gudogn e per speculaziun.
Effect sin l'ambient
Ina critica vi da criptovalutas è lur niz limità per la societad e lur custs auts per l'ambient. Uschia dovran ellas grondas quantitads da la pli nova hardware cun gronda prestaziun e produceschan tras quai era bler rument electronic. Tenor in studi dals scienziads Alex de Vries und Christian Stoll chaschuna cripto mintg'onn fin 23'000 tonnas l'onn. Er la consumaziun d'energia è fitg auta. Tenor calculaziuns da l'Università da Cambridge dovra be il Bitcoin 94,9 Terrawatturas l'onn. Quai è dapli che blers pajais, tut la Svizra dovra per exempel stgars 60 TWh l'onn.
