Ils purs e las pasturas han dad esser enorm flexibels e da s’adattar a la natira. Entant ch’els han l’onn passà stuì spetgar pli ditg sin la chargiada – van quest onn differents purs e puras gia in bun tant pli baud – damai quels dis – ad aut cun lur biestga.
Töni Gujan, il cussegliader d’economia d’alp dal Plantahof constatescha che quai pudess pli e pli daventar la norma. Quai po en consequenza muntar che tschertas alps han era puspè da stgargiar pli baud. Ma en general saja quai en favur dals purs e las puras, sche lur biestga vegn chargiada pli baud – cunquai ch’els pon lura gia entschaiver a conservar pavel per l’enviern.
Situaziun da persunal d'alp fa quitads
Er las alps grischunas han adina dapli problems da survegnir avunda persunal. La situaziun cun la preschientscha dal luf fa la situaziun anc pli difficila.
Il dumber d'animals che vegn chargià è dapi l'onn 2014 constant. Sulet tar las nursas è il dumber sa reducì il 2021. I saja il mument anc grev d'argumentar questa diminuziun cun la statistica, di Riet Pedotti da l'Uffizi d'agricultura dal Grischun. Segir saja dentant che surtut purarias pitschnas chalian. Il funs vegn integrà en menaschis pli gronds – las nursas na vegnan dentant betg surpigliadas. La preschientscha dals lufs possia accelerar quest process, na saja dentant betg il motiv principal, di Riet Pedotti.
Dapi l'onn 2019 ha il dumber da vatgas-mamma suprassà il dumber da vatgas da latg sin las alps.
Uschia n'è ina da las grondas sfidas betg mo d'avair avunda muvel per mantegnair las pastiras d'alp, mabain er da vinavant avair alps cun vatgas da latg. La producziun da latg e da chaschiel resta impurtanta per l'economia d'alp. Plinavant sentan las alps er la midada dal clima: L'aura extrema chaschuna sitgiras. Dapi la stad da chaliras l'onn 2018 ha l'Uffizi d'agricultura survegnì dapli dumondas per investiziuns vi dal provediment d'aua. L'alp è in sistem da collavuraziun tranter la puraria. Cunquai ch'i dat adina pli paucas famiglias da puras e purs, detti dapli lavur per pli pauca glieud.
Ir ad alp – quai fan mo pli incarnads
Pli baud era ir ad alp in trend. Students, persunas pensiunadas e talas che vulevan in'aventura per ina stad gievan ad alp. Las alps pudevan tscherner a tgi ch'ellas vulevan surdar la responsabladad. Uss è la situaziun sa midada: Las sfidas per ils responsabels d'alp, dentant era per pasturs e signuns, èn creschidas e betg pli tuts che vulan s'exponer als strapazs corporals e mentals.
Ils lufs han midà la situaziun cunzunt per ils nursers. Per quels è la situaziun sa midada radicalmain.
Alp Frisal: «Insacura èsi avunda»
L'Alp Frisal sin il territori da la vischnanca da Breil na chargia betg pli sia alp da nursas. La raschun principala è il luf. Quel è gia preschent dapi 20 onns en il territori enturn il Muot da Rubi, e tuttina n'han purs e pasturs uss betg pli dà dumogn a la situaziun. Ins na possia betg far saiv dapertut, declera il davos responsabel per l'alp da nursas Marcel Albin envers RTR.
Ils pasturs voluntaris
Dapli lufs munta dapli lavur si d'alp. Perquai vul il project da pasturs voluntaris gidar ed intermediar persunas interessadas – il project va en il segund onn questa stad. A Segnas sisum la Surselva per exempel han 12 participantas e participants fatg part ad in curs per sa preparar sin lur incumbensas.
Co sa depurtar cun chauns da protecziun
Chauns da protecziun valan per las organisaziuns per l'ambient sco «il med» per proteger las muntaneras da nursas cunter attatgas da lufs. Ils chauns da protecziun protegian lura er las muntaneras. Magari pli fitg che quai ch'els stuessan. Da quai sa bain inqual biker u viandanta raquintar in'istorgia. Il pli vala il moto: «salvar la gnerva e betg far memia gronds smanis». Star airi in mument e laschar temp gida als chauns da valitar la situaziun e da giuditgar il privel.
