La Fundaziun Retoromana Pader Flurin Maissen è enconuschenta surtut per l'organisaziun da curs da rumantsch en Surselva. Per l'emprima giada ha l'organisaziun da non-profit organisà la davosa fin d'emna ils «dis da sentupada». Punct da partenza il venderdi saira è stà in referat dal manader da l'Uffizi federal da communicaziun (Bakom) Bernard Maissen. El ha referà sur dal tema: Basta il sustegn dal stadi per il surviver da las medias rumantschas? Noss redactur Reto Pfister ha tadlà il referat e vulì savair suenter dal referent Bernard Maissen sche quest agid bastia lura era propi.
RTR: Bernard Maissen, oz èsi ì per il tema, sch'il sustegn dal stadi basta per il surviver da las medias rumantschas.
Bernard Maissen: Nus dain quai che nus pudain dar e per il mument basti. Nus avain medias rumantschas, nus avain medias stampadas, nus avain radio e televisiun per rumantsch. Per il mument basti, ma i sto vegnir nizzegià era dals Rumantschs sezs ed uschigliò na vali betg da dar ora quels daners per quai.
Quai vul dir concret sch'i na vegn betg legì e betg tadlà ils meds ch'i dat, lura croda la giustificaziun davent?
Exact, sche quai na vegn betg nizzegià pli, sch'i n'han betg pli abunents u sch'i n'han betg pli auditurs u aspectaturs che quardan, lura na dessi betg pli ina legitimaziun per dar questas subvenziuns. Subvenziuns ston ins dar insanua nua ch'igl ha senn e quai n'avess lura betg senn pli. Dentant ozendi schain nus bain, quai funcziunescha anc bain.
Tge rolla gioga la qualitad da las medias, ha quai er in effect sin il sustegn dal stadi per ch'i dettia insumma quel?
Il stadi na vul mai definir tge ch'è la qualitad da las medias. Quai ston las medias definir sezzas ed ellas chattan quella qualitad sch'ellas chattan er abunnents e glieud ch'è pronta da pajar u da tadlar u da guardar quels programs – e gliez è quasi quai che mesira la qualitad. Il stadi na vegn mai a dir «quai qua è in bun radio u betg in bun radio u ina buna gasetta u in schlet artitgel.
Datti anc auters criteris? Il rumantsch ch'è ina lingua minoritara, augmenta quai forsa la pussaivladad da sustegnair?
Igl augmenta la pussaivladad perquai ch'ins ha anc ina autra lescha ch'ins po sustegnair. Quai è la lescha da las linguas e tras quella lescha pon ins sustegnair per exempel l'agentura cumplettamain e quai na pudess ins betg far sch'ins n'avess betg questa lescha. E quai vala natiralmain be per il rumantsch e betg per tschellas linguas.
En cumparegliaziun cun las autras linguas vegn il rumantsch sustegnì pli fitg u pli pauc u tuttina?
El vegn sustegnì uschia ch'ina interpresa po era far rumantsch. I na giess betg da sustegnair per exempel la SSR, dus chanals da televisiun per rumantsch. Quai na fiss betg realistic e na vegniss era betg nizzegià, i fiss bler memia char per ils auditurs u aspectaturs, quai na va betg. Uss han ins in bun sentiment, in bun equiliber ed ins emprova da dar in zic dapli pussaivladads al rumantsch gist en il mund pli digital, ch'ins po far per il rumantsch chaussas ch'ins na dastgass betg far tar la SSR per exempel per tudestg.
Tge rolla gioga il quantum da medias rumantschas? Pon ins dir ch'i pudess anc vertir dapli u èsi gia memia bleras u na giogi insumma betg ina rolla per il sustegn?
Quai n'emporta betg per il sustegn. Naturalmain che nus avain gugent sch'igl èn bleras medias ma ins sto esser realistic ed avair anc dapli medias en Rumantschia para a mai fitg fitg grev. Sch'i vegniss ina giada insatge nov ch'empruvass insatge cumplettamain digital, forsa che quai funcziunass, ma gliez è lura grev da dir.
Tge influenza, u po l'uffizi prender influenza sin la purschida, u schais vus era «qua na sa maschadain nus betg en faschai quai che vus vulais»?
Ina tscherta influenza pon ins prender, per exempel tar ils radios e las televisiuns privatas pon ins dir «vus avais da far ina part per rumantsch e per talian», era sch'igl è in radio u ina televisiun tudestga. Lura vegn analisà sch'i fan avunda u betg. Ma ins na vegn mai a dir: quai è stà bun u betg bun. Il stadi sto star lunsch davent dals cuntegns e na dastga betg definir tge cuntegns che duessan vegnir fatgs.
E sch'ins guarda en l'avegnir, co vesa quel ora per las medias rumantschas ordvart dal sustegn finanzial dal stadi?
Il sustegn dal stadi, per il mument stat el en las medemas relaziuns sco ussa. Grev vegn natiralmain la situaziun per las medias rumantschas sco per tut las medias sche las entradas dasperas crodan anc pli ferm e gliez ston ins guardar e nizzegiar las medias rumantschas, empruvar dad esser datiers a la Rumantschia per ch'ins vegnia insumma abunà, ch'ins taidlia, ch'ins guardia rumantsch e quai fiss fitg impurtant. Uschiglio han las medias rumantschas ils medems problems sco tut tschellas medias. Ozendi han ins ina crisa da las medias perquai ch'ins na po betg finanziar il schurnalissem sco quai ch'ins fascheva pli baud. Ed il stadi n'ha fin oz betg la pussaivladad da siglir en e gidar uschia.
E questa midada pudess ins mo far cun midar la Constituziun?
Sch'ins vuless far in sustegn direct pli general che quai ch'ins fa oz, per exempel era per gasettas u per online, lura stuess ins era midar la Constituziun e gliez va per ina ditg ed è fitg fitg grev da far.