Las retschertgas da las duas istoricras da l’Universitad da Turitg publitgadas avant in mais davart l'abus sexual da singuls commembers dal clerus e l'agir da la Baselgia muventan. «Las emnas passadas avain nus sentì in'unda d’extradas da la Baselgia.» Flurina Cavegn-Tomaschett tschantscha en quest cas per la plaiv da Glion e numna 15 fin 20 extradas entaifer trais emnas. «Quai è in dumber d’extradas che nus nudain normalmain sur in entir onn.» Ella è la collavuratura pastorala da las plaivs da Glion, Sagogn, Schluein e Sevgein ed ha tematisà las extradas en ina brev da lecturs publitgada en la Quotidiana.
Dad in'unda d’extradas tschantscha medemamain il president da la plaiv da Laax, Christoph Kälin. El discurra dad ina ferma reacziun sin ils resultads da la retschertga da las istoricras dal’Universitad da Turitg Monika Dommann e Marietta Meier. Christoph Kälin numna 10 fin 11 extradas durant las emnas passadas. «Normalmain registrain nus duas fin trais extradas per onn.»
Via brev da standard
L’unda d’extradas da la davosa emna ha er il president da la plaiv da Sagogn, Augustin Beeli sentì. El dumbra 10 extradas e conferma quai che Christoph Kälin di. «Las extradas succedan per gronda part via ina brev da standard teletgargiada giu da la rait.» Questa brev snega sapientivamain il contact persunal cun la plaiv en connex cun l’extrada. Sco quai ch’il president da la plaiv da Sagogn explitgescha vegnan las visadas discutadas en la suprastanza da la plaiv ed il plevon vegn incaricà da contactar las persunas che giavischan d’extrar. Che quest discurs persunal vegn sclaus deploreschan tant Flurina Cavegn-Tomaschett sco Christoph Kälin ed Augustin Beeli. «Nus vulessan gugent far attent sin l'engaschi multifar da la Baselgia locala e che quel è per part periclità sche las entradas da taglia mancan», di Flurina Cavegn-Tomaschett.
S’engaschar pir da dretg
Sep Cathomas presidiescha la plaiv catolic-romana da Breil e l'anteriur cusseglier naziunal ha ina clera opiniuni. «Igl è uras da laschar maridar ils spirituals catolics e quest fatg ston ins plaunsieu er acceptar a Roma.» La FMR ha tschantschà cun il president da la plaiv da Breil davart la reacziun persunala e quella dals parochians e las parochianas sin las enconuschientschas da las duas istoricras ch'han examinà ils abus sexuals commess da spirituals. «Nus avain discutà quai en la suprastanza da la plaiv ed essan sa chapescha trumpads da quai ch’è vegnì a la glisch», di Sep Cathomas. «Ussa stuain nus pir da dretg s’engaschar per la lavur da la plaiv e da la Baselgia a favur da la cuminanza.» Sep Cathomas è da l'opiniun ch’ils spirituals stoppian «s’engaschar per il bainstar dal concarstgaun e main per la Baselgia sco instituziun sco quai ch’igl è stà il cas en il passà.»
Ina tscherta consternaziun
Dapli extradas da la Baselgia n'ha la plaiv da Breil dentant betg nudà suenter la publicaziun da las istoricras avant var in mais, sco quai che Sep Cathomas dat d’entellir. Quai vala medemamain per la plaiv Lumnezia tenor las indicaziuns dal president da la plaiv Alexander Casanova. La plaiv Lumnezia unescha las cuminanzas da Vrin, Suraua, Lumbrein e Cumbel. Il president da la plaiv Lumnezia resenta «ina tscherta consternaziun» suenter las enconuschientschas da la retschertga davart l'abus sexual. «Igl è ussa impurtant da far valair la lavur positiva da la Baselgia locala a favur da la populaziun.»
Augustin Beeli presidiescha dapi 12 onns la plaiv da Sagogn. La plaiv dumbra radund 440 commembras e commembers. «Quest dumber è stà constant durant il decenni passà», declera el, malgrà ch’el ha nudà da quai dad 80 extradas durant ses temp d’uffizi. «Las extradas èn vegnidas gulivadas da persunas e famiglias ch’èn vegnidas vitiers.» Per il president da la plaiv da Laax, Christoph Kälin n'èsi nagina surpraisa che las plaivs da Lumnezia e Breil nodan main extradas che las plaivs da la Foppa. «En la Lumnezia ed en la Cadi è la Baselgia probabel pli fitg francada en la societad ed en la tradiziun.» Ed er el ha ina clera opiniun quai che pertutga il futur da la Baselgia catolica. «Ella sto urgentamain sa muventar.» Il president da la plaiv da Laax è conscient ch’els ed ils ulteriurs timuns da las plaivs localas pon sulet far valair lur opiniun: «Decider ston auters.»
«I giascha vi da nus d’infurmar»
Thomas Bergamin che presidiescha la cumissiun administrativa, l’executiva da la Baselgia catolica grischuna, di, ch’ils commembers da la cumissiun s’infurmeschian mintgamai a la fin da l'onn davart las extradas da la Baselgia. «Pervia da la situaziun actuala e las dumondas da las medias avain nus ans laschà infurmar da singulas plaivs. «Principalmain ils lieus urbans sco per exempel Cuira e Tusaun nodan bleras extradas.»
E Thomas Bergamin di che là nua che la Baselgia saja anc pli preschenta en la vita e tradiziun da mintgadi sajan las extradas main derasadas. «Jau manegel che la glieud vul chastiar la Baselgia sco instituziun.» Il president da la cumissiun fa attent che la gronda part da la taglia ch’il singul commember paja, resta en la plaiv locala. «Mancan quels daners sto la plaiv redimensiunar ses servetschs ed ha per exempel pli gronda fadia da sanar edifizis sacrals.» Las Baselgias chantunalas dad omaduas confessiuns vegnan finanziadas da la taglia da cultus da las persunas giuridicas. «I giascha ussa vi da nus da far attent co la Baselgia impunda ils daners e tge ch’ella porscha», manegia Thomas Bergamin. Tenor sias explicaziuns sustegn la Baselgia era diversas instituziuns socialas sco la Caritas.
