La basa per l'analisa è la cumparegliaziun da quai ch'è capità la fin da zercladur cun ils scenaris simulads sin las chartas da privels. Puncts centrals da las chartas da privels èn:
- quant savens capita in eveniment (categorias da mitga 30, mintga 100, mintga 300 e mintga passa 300 onns)
- nua sa derasa p. ex. la bova u l'aua u ina lavina
- quant material vegn giuador en la zona da privel
L'analisa ch'in biro spezialisà ha fatg per l'Uffizi da guaud e privels da la natira mussa che be ina part da las chartas da privels cun lur scenaris, correspundan a quai ch'è effectivamain capità il zercladur. Las chartas da privel per ils 18 flums ed ils eveniments ch'èn capitads en lur conturn sa laschan parter en trais parts
- radund 1/3 da las chartas da privels han prognostitgà quai ch'è effectivamain capità la fin da zercladur – vul dir il territori pertutgà sco er la dimensiun da quai ch'è capità correspundan en il scenari cun la realitad
- in ulteriur terz ha bain inditgà correctamain il territori pertutgà, ma sutstimà il quantum da material ch'è vegnì a val
- ed l'ultim terz na correspundan las chartas da privels ni en il territori pertutgà ni en il quantum da material cun quai ch'è effectivamain capità.
Trais exempels – charta da privels e realitad
-
Bild 1 von 3Legenda: Flum Ri del Salt – qua correspunda la charta al capità Las zonas pertutgadas ed ils quantums da material correspundan sin la charta (colurs sanester) a la zona effectiv pertutgada (dretg). Chantun GR, Uffizi da guaud e privels da la natira -
Bild 2 von 3Legenda: Ri de la Val del Bianch – charta constat be per part La zona colurada mellen sin la charta (sanester) inditgescha pli pauc material che quai ch'igl è effectivamain vegnì (dretg) e stuess esser ina zona cotschna che munta pli aut privel. Chantun GR, Uffizi da guaud e privels da la natira
-
Bild 3 von 3Legenda: Rià de la Molera – charta na constat insumma betg Questa cumparegliaziun mussa la bova da Sorte – quella che ha destruì tschintg chasas e chaschunà la pli gronda devastaziun. Qua na correspunda la charta insumma betg a la realitad – la zona mellna stuess esser cumplettamain cotschna. Chantun GR, Uffizi da guaud e privels da la natira
La charta qua sut mussa nua ch'ils trais lieus analisads sura sa chattan. Els stattan exemplaricamain per ils resultats da l'analisa dals 18 flums ed ils eveniments capitads en lur conturns. Per dar ina dimensiun quant gronda che la differenza tranter il scenari prognostitgà e la realitad è: Tar l'exempel dal Val del Bianch (segund maletg da la gallaria) eri prognostitgà tenor charta da privels ina quantitad da 9'000 fin 15'000 meters cubics material che pudessan vegnir giuador. Effectivamain vegnì giuador durant las malauras da la fin zercladur èn 70'000 fin 100'000 meters cubics.
Basegn per ulteriuras mesiras e perscrutaziun
L'analisa ha mussà ch'igl è savens da quintar cun dapli material che vegn giuador en cas da malauras che quai che las chartas da privel han previs fin uss. La metodica per prognostitgar quellas quantitads è pretensiusa e vegn perscrutada vinavant. L'Uffizi per guaud e privels da la natira ha decis sin basa da l'analisa da priorisar las regiuns Rià de Polon, Rià de la Val del Binch, Rià de la Molera e Rià Bosch Grass. Per quellas giran gia las lavurs d'actualisar las chartas da privel. Emprims resultats èn tenor l'uffizi da spetgar il prim quartal 2025. Las chartas surlavuradas servan lura per definir da nov las zonas da privel en las vischnancas sco er per definir tge dimensiuns ch'ils rempars da protecziun ston avair.
Il chantun Grischun porscha ina charta interactiva cun differentas indicaziuns da privels da natira. En la charta pon ins integrar survistas da privels d'aua, crudada da crappa u era lavinas.
La charta da Lostallo mussa il privel d'aua enturn la vischnanca en Mesolcina.
Malauras sco quai ch'i dat be mintga 100 fin 300 onns – in sguard enavos
Chaschunà las bovas ed inundaziuns extremas han tenor l'analisa da Meteo Svizra dus ferms urizis da radund mes'ura, gist in suenter l'auter. I sa tracta d'in fenomen ch'i dettia be circa mintga 30 onns en quella furma. Ensemen cun la primavaira bletscha haja quai dà la basa per la gronda dimensiun da las bovas.
Duas persunas èn mortas en las malauras, ina vala anc adina sco sparida. Las stimaziuns in'emna suenter las malauras quintavan cun donns da radund 40 milliuns francs. Er in tschancun da 200 meters da l'autostrada A13 tranter Lostallo e Mesocco avevan las inundaziuns destruì cumplainamain.
Quatter mais suenter las mal'auras pareva almain in zic normalitad dad esser turnada en la regiun e la gronda part dals batschigls da protecziun era svidada e reparada. Ma ils fastizs da da quai ch'era capità la fin da zercladur eran anc bain visibels. Da lez temp quintavan las autoritads che Sorte saja puspè abitabel en dus onns.