Il Tour de Suisse passa oz sut Brinzauls sin la via chantunala. Per la segirtad saja procurà. Fermar sin il tschancun da la via è dentant scumandà, scriva la vischnanca sin Twitter.
Lubientscha da segar
La vischnanca Alvra ha dà a las puras ed ils purs la lubientscha da segar la gievgia. Fin las 12:00 pon ellas ed els lavurar sin ils prads sut Brinzauls.
Entant sa muventa l'Insla svelt. 5 meters per di sa muventian parts da l'Insla, ha la vischnanca ditg ier. E mardi notg è in bloc da crappa rudlà fin sin la via. Il mardi haja l'Insla anc sa muventà cun trais meters per di.
Experts spetgan midada dal process dal culm
Dapi intgin temp vesian ins ins ina ruschnada che vegnia adina pli svelta, di Christian Gartmann, il pledader da la vischnanca. Uss spetg'ins che quai sa mida, ed i dat u ina ruschnada da crappa u ina bova da crappa. Quai fiss lura in nov process.
Mardi hai dà ina pitschna ruschnada, ed ils purs ch'eran vi da segar han stuì bandunar il territori sut Brinzauls a las 11:50. Il material da grip ch'è vegnì giu haja gì circa in volumen da intgins millis meters cubics, ha la vischnanca Alvra scrit sin Twitter. Quai saja dentant mo ina pitschna part dal material, circa 0,1% da tut il material da l'Insla.
Populaziun è vegnida infurmada la mesemna saira a Casti
Anc avant in mais è l’insla sa muventada circa 10 giadas pli plaun, è vegnì infurmà a la saira d'infurmaziun. Fin ussa saja vegnì oragiu las davosas emnas 40'000 meters cubics crappa da l’insla, mussan mesiraziuns che l’Institut per la perscrutaziun da naiv e lavinas SLF ha fatg. Quel material ha circa la dimensiun da 40 chasas d’ina famiglia. Quai saja però anc adina ina pitschna quantitad, en congual cun ils dus milliuns meters cubics material che sajan anc en l’insla, ha ditg il geolog Stefan Schneider.
Ch’i possia dar ina bova da crappa gronda saja anc adina pussaivel, ma il mument quintan ils experts plitost cun sbuvadas parzialas u ina lavina da crappa che sa metta en moviment mo plaun.
Cumissiun per garantir che las donaziuns vegnian duvradas correct
Ina cumissiun da donaziuns duai garantir ch’ils daners ch’entrian per las persunas pertutgadas da la bova da Brinzauls vegnan duvrads a moda correcta. Quai ha communitgà la regenza grischuna. Questa cumissiun vegnia nominada da la vischnanca. En pli haja la regenza prendì enconuschientscha che la cussegliera naziunala Anna Giacometti saja sa declarada pronta da surpigliar l’uffizi sco parsura da questa cumissiun. La vischnanca d’Alvra aveva endrizzà in conto da donaziuns per las persunas pertutgadas da la bova da Brinzauls. Las donaziuns vegnan duvradas sco agid direct.
Populaziun da Brinzauls ha visità il vitg
Il moviment dal grip sur Brinzauls è pli previsibel, perquai èsi stà pussaivel da visitar mesemna curt il vitg. Per l’emprima giada dapi l’evacuaziun ils 12 da matg han abitantas ed abitants da Brinzauls puspè pudì returnar per in curt temp. La mesemna avantmezdi han radund 30 persunas pudì ir en lur chasas. Ulteriuras 20 han fatg curt suenter mezdi ina visita da 90 minutas en lur vitg.
La raschun che questas visitas èn stadas pussaivlas è ch'ils experts pon puspè far prognosas pli segiras, sco il geolog Andreas Huwiler di. Il moviment da l'insla e da las parts privlusas è il mument puspè pli previsibel.
I n'è betg pli segir, nus essan dentant pli segirs en nossas prognosas. Perquai pon ins lubir a la populaziun d'entrar la zona serrada.
Sco la vischnanca d'Alvra ha commintgà, possian maximalmain 30 persunas esser il medem temp en il vitg. Da mintga chasada hajan maximalmain duas persunas il dretg d'entrar per pigliar rauba ch'els ed ellas dovrian per lur mintgadi en lur dachasa ordaifer Brinzauls.
Populaziun dovra pazienza
Il mument na possian ins però betg sclauder che la fasa actuala cuzzia anc fitg ditg e che la populaziun dovria pazienza in ch'ella possia puspé turnar enavos en il vitg. Ils experts van actualmain da quai anora che la bova pudess s'annunziar cun moviments da crappa fitg intensivs sur plirs dis. Il mument sa dublegia la spertadad da la costa che ruschna mintga 8 dis.
Gia mardi han ils purs e las puras da Brinzauls pudì ir a segar lur prads en la vart sut da la zona nua ch'i vala in scumond d'entrar. Quai a partir da la bun'ura las otg. Per quest motiv èn ils posts da controlla Stiert grond e Bualet en funcziun da la bun'ura a las 08:00 fin la saira a las 21:00, scriva la vischnanca d'Alvra sin Twitter. Per lur segirtad portan las persunas che segan in func, uschia po il servetsch da preavertiment avertir els en cas da privel.
L'insla a la costa da Brinzauls sa movia anc adina svelt e s'accelereschia, uschia ha la vischnanca infurmà il glindesdi via Twitter. Persuenter saja la crudada da blocca pli pitschna. I dovria vinavant pazienza ed i vala er vinavant in scumond d'entrar.
Vischnanca avertescha dal privel
Sco quai che Christian Gartmann dal stab directiv da la vischnanca Alvra ha confermà envers RTR, saja in um cun dus uffants spassegià venderdi saira sut la costa, vegnind da Vazarouls. El haja cuntrafatg sapientivamain al scumond da trapass, cunquai che la barricada possia vegnir surmuntada mo cun in spustament activ. Medemamain haja l'um periclità sapientivamain la vita dals uffants e da sasez, agiunta Christian Gartmann. Las autoritads investigheschan l'identitad da la persuna.
Velocipedists en la zona scumandada
Betg be peduns mabain er velocipedist èn ids tras la zona serrada da Brinzauls. La surveglianza electronica haja registrà las persunas. La polizia haja tegnì airi las persunas e denunzià ellas, sco la vischnanca d'Alvra ha communitgà sin Twitter. La vischnanca fa attent ch'i possia er gia dar bovas avant la «fasa blaua». Dapi bunamain trais emnas na dastga nagin pli entrar il vitg.
Grond privel da crudada da crappa l'emna passada
Mesemna passada ha il sistem da surveglianza dumbrà 40 crudadas da crappa a Brinzauls. Perquai n'èsi betg stà pussaivel da lubir a la populaziun da visitar il vitg.
Prognosas segiras n'èn il mument betg pussaivlas
In mument cura ch'ina bova u ina sbuvada vegn eventualmain è grev da calcular, di geolog Andreas Huwiler da l’Uffizi da guaud e privel da la natira. Il model da prognosa che sa basa sin calculaziuns matematicas ed experientschas saja ussa main exact. Il tempo da la ruschnada è sa midà auter che previs.
Cumissiun reparta daners da sustegn
La vischnanca metta a disposiziun in agid immediat da 200'000 francs per sustegnair la populaziun ch'è evacuada. Sustegn finanzial surdat la vischnanca sin basa da la grondezza da las chasadas a la populaziun.
Ulteriur sustegn vegn dal chantun e da donaziuns da vischnancas, d'interpresas e da persunas privatas. Ina cumissiun da donaziuns vegn a reparter ils daners. La vischnanca ha er avert in conto da donaziuns per la populaziun.
Èn ils tancs d'ieli e diesel in privel?
A Brinzauls hai tancs d'ieli da stgaudar cun ina capacitad totala da bun 130'000 liters. Quels tancs èn u sutterrans ubain en tschalers, cun ina bagnola enturn, en cas ch'ieli culass ora. Uschia ch'il privel per la natira è fitg pitschen, era en il cas che la bova destruiss il vitg, ha declerà Remo Fehr da l'Uffizi da natira ed ambient. Quai saja in scenari fitg pauc probabel – experts quintan cun ina probabilitad da 10% che quai capita.
Periclitads pli fitg èn ils tancs da diesel per ils tractors dals puressers. Ma era qua saja il privel per la natira pitschen. La spunda sut Brinzauls na tutga betg tar ina zona da protecziun da las auas, sco l'Uffizi da natira ed ambient communitgescha. I n'ha pia naginas funtaunas cun aua da baiver là. Sche diesel culass ora, stuess ins bain sanar quest terratsch, ma sch'i restia in zic diesel en il plaun vegnia quel dissolvà da microbas. Autras substanzas criticas n'haja betg a Brinzauls.
Svidar ils tancs d'ieli preventivamain na saja betg stà ina opziun, di Christian Gartmann, dal stab directiv da la vischnanca Alvra. Per l'ina saja il temp stà fitg curt tranter la fasa oranscha e cotschna e pumpar giu ieli na saja betg uschè simpel sco emplenir ils tancs. Per l'autra haja la populaziun duvrà quest ieli da stgaudar fin al mument ch'ella ha stuì bandunar il vitg. Dal tema ieli stoppian ins sa fatschentar sch'i vegniss decis da bandunar la vischnanca per adina.
Trais scenaris tge che po capitar
Sin tgenina via che l'insla va aval n'è betg cler. Ins po dentant dir circa con probabel ch'ils differents eveniments èn:
- Cun 60% probabilitad datti ina crudada da crappa cun plirs milli fin a tschientmillis meters cubics.
- 30% probabel è ina ruschnada plauna cun in fin plirs meters per di.
- Ina gronda bova da crappa cun pli che 500'000 meters cubics è main probabla cun 10%.
Sistems da surveglianza
Actualmain èn tenor la Vischnanca Alvra quatter sistems da surveglianza en funcziun e ramassan datas per ch'ils geologs possian trair conclusiuns ed uschia definir las differentas fasas.
En funcziun èn quatter differentas tecnologias. In geo-radar surveglia il moviment da l'entira costa. In tachimeter ch'è situà en il vitg mesira il moviment da puncts da reflexiun ch'èn vegnids fixads vi da la muntogna. Ulteriuras infurmaziuns furneschan staziuns da GPS. E lura èn er drizzadas duas cameras d'auta resoluziun sin la surfatscha ruschnanta.
Per la segirezza da la via sut la bova è ultra da quai installà in radar da crudada da crappa. Quel registrescha crappuns che vegnan giu e blochescha mintgamai automaticamain la via. Quai saja la suletta mesira automatisada en ed enturn Brinzauls, di Stefan Schneider. Tut las autras decisiuns vegnian prendidas da carstgauns.
Sper il team da geologas e geologs dal sistem da preavertiment e dal stab directiv da la vischnanca èn involvidas spezialistas ed experts dal chantun.
Cun in helicopter han dus guids da muntogna cuntanschì la costa sur Brinzauls. Els han montà ulteriurs reflecturs vi dal grip. Quels po in apparat giu en la val lura registrar, e cun mesirar il moviment dals reflecturs po quai apparat mesirar il moviment dal grip. Dapli reflecturs, e pli precis che las mesiraziuns vegnan.
Preparaziuns per fasa blaua
La finamira principala è tenor il pledader da la Vischnanca Alvra da garantir la segirtad. Ins veglia dentant er tegnair la fasa blaua uschè curta sco pussaivla. Durant quella valess er in stop da traffic da la Lingia da tren e da las vias chantunalas tranter Casti e Filisur e tranter Casti e Vazarouls. Quai impediss il traffic. Tuttina cusseglia il pledader da la vischnanca d'arranschar ina soluziun temporara per cuntanscher per exempel il lieu da lavur.
L'evacuaziun è ida tenor plan
Venderdi, ils 12 da matg, è l'evacuaziun dal vitg ida a fin sco planisada. Ina davosa controlla da pumpiers e president communal Daniel Albertin ha mussà che tut las chasas èn vidas. Tenor la vischnanca han en tut 84 persunas bandunà il vitg.
Atgnamain èsi stà planisà d'anc lubir a quellas d'entrar la vischnanca durant la sonda. Er animals gronds avessan anc pudì restar en las stallas. Lura ha la vischnanca dentant annunzià ch'i cumenza gia la fasa cotschna suenter che l'evacuaziun è finida da las 18:00.
Fasa cotschna
Dapi venderdi ils 12 da matg, las 18:00 vala in scumond d'entrar la zona da privel. Ed ins ha da quintar cun ina crudada da crappa, quai inditgeschan las mesiraziuns dal moviment dal culm. Avant ch'i duai mintga mument dar ina ruschnada u ina gronda crudada da crappa, vegn proclamada la fasa blaua.
La lingia dals autos da posta tranter Tavau e Lai cursescha sur Casti. I vala er in scumond da dronas e da sgular sur la zona da privel per betg disturbar la lavur da la vischnanca.
Sistem da checkpoints
Per controllar tgi ch'entra la zona da privel datti in check-point sin la via davent da Surava en direcziun d'Alvagni. Per survegliar la vischnanca ed er per guardar sche laders pudessan vegnir en vischnanca, è vegnida montada a Brinzauls ina surveglianza cun cameras. Serradas cun bindels èn vegnidas er tut las sendas da viandar e tscherts prads.
