Proteger da la bova - Er l’altar sto ir

«Igl è stada ina acziun spontana», di Simon Berger, manader da la Tgira da monuments dal Grischun. Cun «acziun spontana» renda el attent a l’evacuaziun da Brinzauls – betg quella da carstgaun ed animal ch’ha da succeder fin venderdi – mabain quella da l’altar en la baselgia da Brinzauls. «Dapi glindesdi è ina gruppa da restauraturas al lieu. Cun agid da la protecziun civila e da la protecziun dals bains culturals vegn l'altar evacuà fin gievgia saira.» L’altar da Brinzauls en la baselgia Son Tgalester vala sco in dals pli impurtants altars cun alas en il Grischun.

Evacuà entaifer trais dis

En sasez fissi stà previs dad evacuar l’altar il zercladur vegnint, ins haja però sin basa da l’acceleraziun da la bova da Brinzauls che smanatscha spert constatà che quai haja da succeder pli spert, uschia Berger.

Evacuar in altar da 5,6 meters autezza – quai è ina sfida, betg be logisticamain, mabain er ch’el na vegnia betg donnegià. «Sch’ins prendess dapart cumplettamain l’altar fissan quai pliras tschient parts singulas. Gia en vista ad ina evacuaziun pussibla è vegnì sclerì l’onn passà, co ch’ins possia laschar ensemen singulas parts per tuttina pudair transportar correct l’altar», declera Simon Berger. E quai è vegnì fatg ils ultims dis. Per il transport è stà necessari in transporter pitschen cun punt idraulica. «Il pli grond toc è 2 meters sin 2,5 meters grond cun ina largezza da 40 centimeters», di Simon Berger.

L'altar va en in lieu «top secret»

E nua è il transporter pitschen charrà cun ils tocs da l’altar da Brinzauls? «Per proteger l’altar dad enguladitsch na pudain nus betg dar scleriment pli concret davart il nov lieu da dimora, quai è ina dumonda da segirtad. Tant pos jau però tradir: nus avain chattà in lieu en il cumin d’Alvra, el resta damai damanaivel. Quai è era stà in giavisch da la cuminanza parochiala, per l’ina che l’altar restia uschè datiers sco pussibel al lieu e per l’autra ch’el restia tar in’evacuaziun en il conturn», di Simon Berger.

«Da lez temp na savevan nus anc betg che quai vegn ad esser per entant l’ultim servetsch divin communabel a Brinzauls», di Federico Pelicon, il prer catolic da la Val Alvra. E damai er per entant il davos servetsch divin avant l’altar cun alas. Mesemna e gievgia è il prer er stà preschent durant l’evacuaziun da l’altar.

Evacuar in altar è ina vaira sfida

Pudair evacuar l’altar da Brinzauls – malgrà acziun da pumpiers – e quai senza donns, saja stà pussibel grazia ina buna preparaziun e coordinaziun, di Simon Berger. «Sco emprim han ins gì da procurar per mesiras da consolidaziun. Quai munta per exempel da tatgar enavos e segirar colur ch’era lucca. Quai è vegnì fatg mardi, mesemna è lura vegnida la protecziun civila per il transport.» Er la plievgia cuntinuanta saja stada ina sfida.

Cundiziuns climaticas sumegliantas èn necessarias

L’altar d’alas da Brinzauls è ussa damai evacuà. «I sa tracta dad in lieu ch’è climaticamain fitg sumegliant a la baselgia da Brinzauls. Igl è da s’imaginar che l'altar è stà var 500 onns a Brinzauls, en il medem lieu. Qual ha pia er surpiglià il clima dal lieu. Il lain lavura, sch’igl è memia sitg u memia umid alura sa distatga la colur.» Oriundamain avevan ins er l’idea da transportar l’altar cun camiun a Berna, nua ch’ins avess a disposiziun in atelier a la Scol'auta dals arts:

«La vita dals carstgauns è pli impurtanta ch’ina baselgia u in altar», di il prer dals cartents, Federico Pelicon. «E tuttina, quest altar è unic, l’altar gida a chapir l’identitad spirtala e culturala da la vallada. Igl è in bain cultural naziunal e custaivel.»

L’altar vegn restaurà l’avust

Per il mument è l’altar da Brinzauls en segirtad, e là po el tenor Simon Berger er restar enfin l’avust. «Nus avain gia lubì in project da restauraziun. Oriund fissi stà planisà da far quellas lavurs a Brinzauls, uss vegnan quellas fatgas l’avust al nov lieu. E suenter vegni a sa mussar en coordinaziun cun la cuminanza parochiala cura ch’el po turnar a Brinzauls», uschia Simon Berger.

Or da l'archiv:

Gia avant 40 onns è la baselgia stada periclitada.