Er en Surses ha lieu l’emprim da mars la festa da Chalandamarz. Ma là vegn la tradiziun da stgatschar l'enviern numnada «calonda mars». In Sursetter, che ha ina relaziun in pau pli speziala cun calonda mars è Gionign Arpagaus. Il scolast pensiunà ha organisà durant dapli che quatter decennis il til da calonda mars a Savognin. El raquinta da quel temp e surtut da sias regurdanzas cura ch'el gieva sez sco uffant cun plumpas e zampugns.
Mintgatant pon ins avair l'impressiun che mez Suagnign è ì a scola tar Gionign Arpagaus. 42 onns ha l’um ch’è ì en pensiun il 2015 dà scola en vischnanca. 42 onns ch'el è stà responsabel sco scolast per il til da calonda mars. Ses anteriur scolast e pli tard collega, Gion Giatgen Steier haja dumandà el, cura ch'el ha cumenzà da dar scola, sch’el pudess gidar a sustegnair ils scolars e las scolaras ad organisar calonda mars. Tge ch’el saja lura er stà pront da far.
Jau hai lura fatg fitg simpel. Jau hai pensà vi da mia uffanza e noss calonda mars da pli baud sco scolar.
Gionign Arpagaus ha empruvà durant quels quatter decennis, mintgamai cun agid dals scolars e da las scolaras grondas, quels da la scola superiura, da mantegnair calonda mars, uschè bain sco pussaivel sco quai ch’el aveva en regurdientscha da sia uffanza. E cura ch’el raquinta da quel temp, cura ch’el era sez part dal til, sco pitschen mat, cumenzas ils egls dal scolast pensiunà a traglischar. Spezialmain cura ch’el sa regorda sco che sia mamma fascheva per el e ses frar las flurs per metter vi da la plumpa.
Tge lavur … las flurs vegnivan rulladas en il palpiri cun corda. E la plumpa, cura ch’ella era ornada, fascheva a mai ina impressiun magica. Avant ch’ir a letg, deva jau in tgit. La plumpa era en stiva pussada là e fascheva parada. Ella glischava. E mes plaschair era circa sco la plumpa. Nus dumbravan ils dis, mes frar ed jau. Igl era in spetgar sin l'eveniment da calonda mars, cun brama. Quai era insatge che tutgava tar l’onn.
-
Bild 1 von 2. Flurs da calonda mars surmiranas che la tatta da nossa redactura Andrina Caprez ha fatg per ses sutbiadi. Bildquelle: RTR.
-
Bild 2 von 2. Ina flurs da calonda mars surmirana che la tatta da nossa redactura Andrina Caprez ha fatg per ses sutbiadi. Bildquelle: RTR.
Ed ils egls da Gionign Arpagaus traglischan er cura ch'el raquinta dal té ch'ils uffants survegnivan. In té sco rinforz cura ch'els faschevan ina pausa, suenter ch'els eran vegnids d'ina vart da la vischnanca vi tar l'autra vart, vegnind si da la Sulada, ina via stippa. Là vegnivan ils uffants retschet da la famiglia Peterelli da la garascha, che offriva il té. E Gionign Arpagaus raquinta ch’el haja gì grond plaschair cura ch'el haja constatà che la famiglia Peterelli porschia anc oz il té da calonda mars.
Gia da mia uffanza ed uss anc adina porscha la medema famiglia quel té da calonda mars. E quel fascheva bain, suenter quels strapatschs.
Ed er ch'il til passa ozendi la medema ruta sco ch'i era il cas cura ch'el era in uffant, fa plaschair a Gionign Arpagaus. Insatge ch’el aveva reinstradà cura ch'el aveva surprendì l'organisaziun dal til da calonda mars il 1973 sco giuven scolast da 22 onns. Uschia che las mattatschas ed ils mattatschs passan anc oz mintgamai cun las plumpas ed ils zampugns sper sia chasa vi.
Ozendi vom jau or sin balcun cura ch'il til passa. Jau observ in pau, jau observ ils detagls, sperond che quels restian. Quai che jau hai surdà 40 onns a proximas generaziuns.
E l'um da 74 onns agiunta ch'i dettia adina il privel che tradiziuns svaneschian, ma il calonda mars da Savognin, che vegn vinavant organisà da scolastas e scolars, saja per il mument sin buna via da restar mantegnì.