Falera è ideal per observar il tschiel. La polluziun tras glisch n’è betg uschè gronda. L’observatori Mirasteilas fa mesiraziuns perquai ch’ins vul sa laschar certifitgar sco lieu da «dark sky» (tschiel stgir).
Nus pudain vesair galaxias cun ils telescops a Falera ch’èn 60 milliuns onns da glisch davent. Vul dir: la glisch ch’arriva oz sin terra è vegnida tramessa cura ch’ils dinosaurs èn morts ora.
Fascinant per Thorsten Ulm è cunzunt la dimensiun da l’univers. Tut quai ch’ins survegn da stailas e planets è la glisch. Be tras l'analisa da la glisch han ins chattà ora co l’univers funcziuna e quant grond ch’el è.
Ina galaxia è in arranschament da milliardas da stailas che vegnan tegnidas ensemen tras la gravitaziun. Noss’atgna galaxia è ca. 100’000 onns da glisch. Quai vul dir che la glisch dovra d'in chantun da nossa galaxia a tschel 100’000 onns.
Il tschiel è in chalender ed el dat er orientaziun. In chalender perquai ch’il firmament sa mida en il decurs da l’onn, ma er en il decurs d’ina notg u d’in mais. Igl è pli baud stà impurtant da savair cura semnar e cura raccoltar. Orientaziun dat il tschiel per exempel tras la glisch polara ch’è ina staila fixa. Be grazia a la staila polara èsi stà pussaivel da traversar mars.
Impedir d'observar stailas po memia blera glisch, ma er l’aura e l’aria. Gia vels da nivels turblan la vesida. Ed era vent – aria che sa mova – turbla la vesida tras ils telescops.
Nus abitain x-insanua en in chantun perifer da la via da latg, en ina via laterala, là è noss sistem solar. In planet relativamain nunimpurtant da noss sistem solar è la terra. Nossa galaxia vischina sa numna Andromeda. Quella è 2.5 milliuns onns da glisch davent. La glisch da quella ha duvrà 2.5 milliuns onns da vegnir tar nus.
In dals pli gronds telescops publics da la Svizra stat en l’observatori Mirasteilas a Falera. Latiers vegnan dus telescops pli pitschens. Ed in telescop spezial per far fotografias, che dentant be commembras e commembers da l’Uniun Grischuna d’Astronomia pon duvrar.
Tge ch’ins po vesair durant ina guida en il Mirasteilas dependa da l’aura, da la glina e da la stagiun. Durant la guida en preschientscha da la Marella han ins vesì la Venus sco mesaglina – era lezza ha fasas sco la glina – il planet cotschen il Mars ed il Jupiter cun quatter da sias glinas. Ed ils guids han er pudì laschar guardar en la partiziun da maternitad da las stailas ed ina staila morta.
Da las milliardas da stailas vesain nus da nossa terra ora be radund 8’000 stailas. Da mintga hemisfera radund 4’000.
Obervatori Mirasteilas, Falera
Or da l'archiv:
Adattà al tema
La fin dal 2023 ha Thomas Zurbuchen, l'anteriur schef da perscrutaziun da la NASA, visità RTR. En il discurs raquinta il Svizzer da sia gronda fascinaziun per la scienza, per l'univers, per il tschiel e per las galaxias.