A Dieni en la Val Tujetsch vul la Andermatt Swiss Alps bajegiar in resort cun sur 1'800 letgs. En pli duaja dar plirs restaurants, in spa, in kino ed autras purschidas. Suenter il «Rocksresort» a Laax, il «Catarina Resort» a Mustér ed il «Pradas Resort» a Breil vegn construì vinavant.
Il «Pradas Resort» è in bun exempel per ina tala surbajegiada turistica. Gérard Cariget maina il resort cun sias 16 chasas e passa 80 abitaziuns. Dapi l'avertura avant otg onns èn las cifras da giasts mo idas ensi, radund 80'000 pernottaziuns ad onn po il mainafatschenta cudeschar.
Ma tge è la differenza tranter in hotel ed in resort? I na dat betg ina definiziun precisa, ma la dimensiun è franc in punct decisiv. Tut ils resorts en la Surselva han plirs tschients letgs ed existan per ina part u insumma d'abitaziuns cun cuschinas. Plinavant han tut ils resorts in'infrastructura communabla cun per exempel ina zona da wellness, fatschentas da sport u er restaurants. Il «Pradas Resort» n'ha percunter betg in restaurant.
I dovra omadus, il vitg ed il resort, e quai sto funcziunar ensemen.
Ils giasts van, sch'els na cuschinan betg sezs, en il restaurants dal vitg. In exempel è il restaurant da l'Hotel Vincenz damanaivel dal resort. Sco Claudia Vincenz, la manadra da fatschenta di, haja il resort procurà per bler giasts – uschè blers ch'il restaurant haja durant la stagiun auta las maisas plainas.
Sche nus na savain betg pli servir als osps il giavischà, na vegnan els forsa betg pli.
La glieud sto reservar ditg avant per pudair ir a tschaina en il «Vincenz». Medema situaziun tar il restaurant da l'Hotel Alpina a Breil. Cun las abitaziuns supplementaras la stad pudessi vegnir anc pli stretg.
Senza reservar na vai betg pli
Schebain che las fatschentas da Breil profiteschan dals giasts ch'il resort carmala natiers, zoppegian tschertas d'ellas suenter al svilup. Vis l'exempel da la scola da skis: Cura ch'il «Pradas Resort» aveva cumenzà avant otg onns, ha la scola da skis augmentà il dumber da scolastas e scolasts da skis per in terz. Sin il proxim enviern dovra la scola da skis tschintg enfin 10 novs scolasts. En pli è il plaz dal «Kids Village», l'areal per uffants, daventà memia pitschen. Il mument sto la scola da skis limitar ils plazs per scolarets durant la stagiun auta.
Abitaziuns per osps èn avant maun, dentant manchi vi dad abitaziuns per ils stagiunaris.
A l'entschatta, cura ch' il «Pradas Resort» era vegnì bajegià, temevan quels che laschan vi abitaziuns ch'il resort prendia davent lur osps. Ma quai n'è betg il cas. Ed er ils hotels na vesan il resort betg sco ina concurrenza. La clientella n'è betg la medema. Il svilup è er positiv per auters secturs da l'economia locala. La pasternaria, il Volg, la mazlaria, la chascharia... ils turists dal resort van a cumprar en. Il resort è daventà relevant per il sistem, sco quai che Kevin Brunold, il manader da turissem Surselva, ha er ditg.
Il project dal futur: Il resort a Dieni en la Val Tujetsch
Il nov resort a Dieni duai avair trais giadas dapli letgs ch'il «Pradas Resort» a Breil. Il project da la «Andermatt Swiss Alps» è per il president da la vischnanca da Tujetsch dal punct da vista economic empermettent. L'organisaziun d'ambient «Helvtia Nostra» è d'ina autra opiniun ed ha fatg in recurs cunter quest project . L'advocat da «Helvetia Nostra» ha prendì en mira las radund 120 abitaziuns administradas.
Ins sto guardar ch'i na dettia betg segundas abitaziuns or da las abitaziuns administradas.
Per Martin Cavegn è il resort ina schanza per la vischnanca Tujetsch, perquai che quel generass enturn 70 novas plazzas – plazzas qualifitgadas ed occupadas sur onn. Il vitg dovria in stimul economic. La Val Tujetsch pateschia d'ina digren da la populaziun.
Il president communal guarda vi Ursera, nua che las investiziuns da la «Andermatt Swiss Alps» han dà nov schlantsch al vitg e midà il maletg dal vitg. Il cas è sumegliant sco en la Val Tujetsch. Ad Ursera è il militar ì davent, a Sedrun èn las lavurs sin il plazzal da la NEAT idas a fin.
Las sfidas: Il traffic e l'albiert per il persunal
Il resort a Dieni duai avair marcantamain dapli letgs sco quai che la vischnanca da Tujetsch ha abitantas ed abitants. Ina tala midada è per la vischnanca ina sfida.
Nus avain ina depopulaziun marcanta. Quai vul dir ch'i sto schabegiar insatge.
La vischnanca ha l'obligaziun da crear ina nova lingia da bus tranter Bugnei e Dieni. D'ina vart pudess il dumber dad autos che va tras ils vitgs vegnir reducì, da l'autra vart èsi da quintar cun dapli autos pervi dal resort. Martin Cavegn vesa ina schliaziun en la promoziun dal traffic public tar ils visitaders e las visitadras. Plinavant planisescha la vischnanca in parcadi «park & ride» a Bugnei.
Las novas dimensiuns èn er in tema tar la scola da skis. Actualmain occupescha quella 50 persunas. Sch'il resort vegn construì en quellas dimensiuns, lura sto la scola da skis augmentar ils effectivs per radund 50%. Insumma èsi gia grev da chattar albiert per la glieud che lavura durant la stagiun. Er il resort na prevesa naginas abitaziuns per il persunal. Per ils indigens ha la vischnanca cumprà terren per ceder en dretg da construcziun. Quai er per respunder al svilup actual.
Buna occupaziun tar ils resorts en Surselva
Las fatschentas dals resorts gia existents en la Surselva van bain. Sch'ins dumonda, èn tuts quasi occupads durant la stagiun auta. Er uschiglio èn las cifras bunas. Or da quest punct da vista pon ins discurrer dad in success. Sch'il resort a Dieni vegn construì en quellas dimensiuns e sche la «Andermatt Swiss Alps» vegn a pudair occupar ils letgs tut l'onn, vegn il futur a mussar.