Engiadinais valurus, mungias ignorantas, mieurs alpinas e perfin draguns, l’ovra da Durich Chiampell fa reviver il Grischun dal 16avel tschientaner en tut sia varietad. A partir dad uss po mintgin e mintgina leger sias istorgias. Sia Raetiae Alpestris Topografica Descriptio è finalmain accessibla.
Gia il titel Raetiae Alpestris Topografica Descriptio, lascha supponer ch’i sa tracta qua dad in’ovra plitost cumplitgada. L’impressiun è giustifitgada. Quai ch’il preditgant e refurmatur Durich Chiampell aveva scrit en il 16avel tschientaner ha fatg rumpatesta a generaziuns dad istorichers ed istoricras.
Suenter 448 onns finalmain edida
Uschia èsi er stà per il team enturn l’istoricher ed elavuratur principal Florian Hitz. Per transcriver, translatar e commentar la Descriptio latina da Chiampell han els duvrà 12 onns:
La difficultad da quest latin era che Chiampell era in autur fitg ambiziunà. El vuleva scriver en stil virtuus ed ha construì frasas difficilas e cumplitgadas. Da translatar quellas en tudestg era ina sfida.
Ed uss è l’ovra monumentala finalmain edida. Pagina per pagina datti l’original latin e gist daspera la traducziun tudestga. Trais toms en bordeaux, argient e marin. 5 kilograms istorgia grischuna, che onureschan mintga curuna da cudeschs.
In’onur per mintga cudeschera bain dotada
Dentant betg be, di Cordula Seger, manadra da l’Institut grischun per la perscrutaziun da la cultura IKG:
Igl è vairamain ina chaussa fitg captivanta e grazia ad ina traducziun tudestga fitg bella e fluida er in plaschair da leger. Grazia ad in register san ins tscherner precis quel chavazzin, ch’interessa. Sajan quai urs, muntanellas u lieus preferids – ins sa platga exactamain là, ins sa s’approfundar e quai va ad ir a mintgin uschia – ins legia simplamain vinavant.
La descriptio vala sco ovra da referenza per l'istorgia grischuna. Sco patrimoni cultural ha ella bullà la vista sin il Grischun enfin al di dad oz. Ses cuntegn era bain enconuschent, ma il text original savevan leger u perfin chapir be ils profis. L'ediziun da l'IKG è l'emprima ediziun integrala tenor l'original.
-
Bild 1 von 11Legenda: Quai è el – il manuscrit original da Chiampell dal 1573. RTR, Isabelle Jaeger
-
Bild 2 von 11Legenda: L’emprima pagina dal manuscrit – quella n’è betg spectaculara, perquai ch’il titel da l’ovra è i a perder durant ils tschientaners. RTR, Isabelle Jaeger
-
Bild 3 von 11Legenda: Cun penna d’auca e glisch da saiv – a Cuira ha Durich Chiampell scrit sia descripziun da la Rezia alpina. RTR, Isabelle Jaeger
-
Bild 4 von 11Legenda: Scrit per stampar – Chiampell aveva scrit tut sias paginas uschia ch’ins avess be anc savì stampar ellas. RTR, Isabelle Jaeger
-
Bild 5 von 11Legenda: Stgazi a Maiavilla – il manuscrit original è en la biblioteca von Sprecher. RTR, Isabelle Jaeger
-
Bild 6 von 11Legenda: Cudesch en in cudesch – per mantegnair meglier il manuscrit da Chiampell era vegnì construì il 19avel tschientaner ina stgatla en furma da cudesch. RTR, Isabelle Jaeger
-
Bild 7 von 11Legenda: Unids en la biblioteca – l’istoricher Florian Hitz ha savì purtar la nov’ediziun en la biblioteca von Sprecher tar l’original da Chiampell. RTR, Isabelle Jaeger
-
Bild 8 von 11Legenda: Fritg da teamwork tranter istorichers – l’ediziun è naschida sut l’egida da Florian Hitz, ma cun sustegn da diversas varts. RTR, Isabelle Jaeger
-
Bild 9 von 11Legenda: Ina giada en latin... «La lingua retica deriva dal latin ed è nagut auter ch’in idiom latin corrupt.» RTR, Isabelle Jaeger
-
Bild 10 von 11Legenda: ... ed ina giada en tudestg – pagina suenter pagina datti l'original latin a dretga e la traducziun tudestga a sanestra. RTR, Isabelle Jaeger
-
Bild 11 von 11Legenda: Il bab da l'istorgia grischuna – Huldrichus Campellus (latin), Durich Chiampell (rum.) u Ulrich Campell (tud.). RTR, Isabelle Jaeger
Chiampell n'ha betg pudì edir sia Descriptio
Il refurmatur e preditgant Durich Chiampell ha scrit trais onns vid sia Descriptio. Quella avess stuì far part ad in’ovra pli gronda da tut la Confederaziun. Ses incumbensader, il teolog turitgais Josias Simler, è dentant mort, avant ch’el ha pudì finir questa survista. Chiampell è restà inedì – il Bundstag da las Trais Lias, la regenza grischuna da quella giada, era massa spargnusa per edir l’ovra monumentala da 650 paginas.
Ma ils scienzads – ed oz il di er las scienzadas – en Grischun han adina puspè s’occupà da la descripziun da las Alps reticas da Chiampell. Ed uschia vala quella sco emprima gronda ovra da l’istorgia grischuna e Chiampell sco bab da l’istorgia grischuna.