Ascensiun sin il Tödi - Cun RTR sin il pli aut piz da la Surselva
Il prim da settember 1824 èn Augustin Biscuolm e Placi Curschellas muntads sco emprims fin sisum il Tödi, il Piz Russein. 200 onns suenter la primascensiun ha RTR accumpagnà ina alpinista e trais alpinists sin il pli aut piz da la Surselva e dal chantun Glaruna.
1 / 4
Legenda:
Unids sin il piz
Ils dus teams Grischun e Glaruna sin il Piz Russein / Tödi.
RTR
2 / 4
Legenda:
Team Grischun
Roman Schmid (um da camera), Sara Hauschild (redactura), Flurin Maissen (alpinist), Aluis Tambornino (alpinist), David Berther (guid da muntogna).
RTR
3 / 4
Legenda:
Team Glaruna
Petra Rothmund (redactura), Mario Hari (um da camera), Patrick Juninger (guid da muntogna).
RTR
4 / 4
Legenda:
Team Glaruna
Ueli Frei (guid da muntogna), Alice Konzelmann (alpinista).
RTR
En memoria a la primascensiun – dus teams sin il Tödi
200 onns suenter la primascensiun ha RTR accumpagnà ina alpinista e trais alpinists sin il Tödi. In team è partì da la vart grischuna a Trun e tschel team davent dal chantun da Glaruna a Hinter Sand. La finamira era da s'entupar sin il Piz Russein, nua ch'els èn sa vesids per l'emprima giada. L'ascensiun è vegnida documentada cun cameras e l'avanzament è vegnì persequità via tracking da GPS. Lur aventura vegn lura raquintada en in film da Cuntrasts il prim da settember.
audio
Live dal Tödi: Dus teams dad RTR han cuntanschì il piz
06:31 min, ord Actualitad dals 09.07.2024.
Maletg: RTR
laschar ir. Durada: 6 minutas 31 Secundas.
Tödi – Piz Russein
Avrir la boxSerrar la box
Legenda:
Swisstopo
Il Tödi ha trais spitgs, vers nord il Sandgipfel 3'390 m s. m., vers ost il Glarner Tödi 3'570 m s. m. ed il pli aut è il Piz Russein 3'612 m s. m.
Il Tödi è il pli aut culm da Glaruna e da la Surselva, nua ch’el vegn numnà il Russein.
Pader Placi a Spescha scriva adina dal Piz Russein. Sin sias cartas dissegna el in culm cun dus pizs.
L'istorgia da la primascensiun
L’emprima ascensiun dal Tödi è gartegiada il prim da settember 1824. Ils emprims èn stads ils dus chatschaders da chamutschs Augustin Biscuolm da Mustér e Placi Curschellas da Trun. La via sin il Tödi mussa pader Placi a Spescha ad els. El sez ha empruvà tschintg giadas da conquistar il piz da 3'612 meters sur mar (m s.m.), ma adumbatten. La sisavla emprova reussescha a ses dus cumpogns. Per el sez cun ses 72 onns è l’aventura memia fadiusa. El inditgescha la ruta ed observa l’ascensiun cun ses telescop.
Filmada per mussar l'istorgia da la primascensiun
1 / 7
Legenda:
Scena en la Val Russein, il guid David Berther en la rolla da pader Placi a Spescha.
Um da camera: Roman Schmid, assistenza: Giulia Spotswood
RTR
2 / 7
Legenda:
Pader Placi a Spescha observa cun ses telescop l’ascensiun da ses dus cumpogns Biscuolm e Curschellas.
RTR
3 / 7
Legenda:
Flurin Maissen ed Aluis Tambornino en las rollas dad Augustin Biscuolm e Placi Curschellas, ils dus emprims umans sin il Piz Russein / Tödi. Davos els il punct il pli aut, il Piz Russein.
RTR
4 / 7
Legenda:
Ils dus acturs vers il spitg. En il lontan il Piz Medel cun ses glatschers.
RTR
5 / 7
Legenda:
Marenda sin il Piz Russein. Sco mussament ch’els èn stads sin il spitg laschan els enavos ina cutga charnpiertg.
RTR
6 / 7
Legenda:
Flurin Maissen ed Aluis Tambornino sin il Piz Russein.
RTR
7 / 7
Legenda:
Fin da la filmada istorica sin il Piz Russein.
Team: Roman Schmid (um da camera), David Berther (guid da muntogna), Flurin Maissen (alias Augustin Biscuolm), Bertilla Giossi (redactura), Giulia Spotswood (sherpa), Aluis Tambornino (alias Placi Curschellas)
RTR
Team Grischun
Aluis Tambornino (1961), Trun: L’emprima giada è Aluis stà sin il Tödi cun 19 onns, dapi lura va el duas fin trais giadas ad onn siador. Aluis Tambornino è scolast al Center da furmaziun Surselva (scola professiunala a Glion), el instruescha rumantsch, tudestg ed istorgia.
Daco ir en il Himalaja sch’jau hai il Piz Russein/Tödi davos chasa.
Flurin Maissen (1957), Trun: Flurin è stà cun 17 onns l’emprima giada sin il Tödi, dapi lura 50-60 giadas e da quellas bleras ensemen cun Aluis. Ensemen cun ses frar Curdin è Flurin Maissen mainagestiun da la Scrinaria Tarcisi Maissen a Trun.
Il team RTR:
Avrir la boxSerrar la box
Sara Hauschild, redactura
Roman Schmid, um da camera
David Berther, guid da muntogna
Legenda:
La tura grischuna maina l'emprim di da Trun sur l'Alp da Punteglias sin la Camona da Punteglias CAS. Il segund di vai lura sur la Fuorcla da Punteglias e la Porta da Gliems sin il Piz Russein.
RTR
Intginas impressiuns
1 / 13
Legenda:
... glaiti dumangà.
RTR
2 / 13
Legenda:
L'um da camera, Roman Schmid, a la lavur e davosvart suonda il team che vegn da la glarunaisa.
RTR
3 / 13
Legenda:
... la Porta da Gliems è dumagnada.
RTR
4 / 13
Legenda:
A la Porta da Gliems.
RTR
5 / 13
Legenda:
Il guid da muntogna, David Berther (en contschen) e Roman Schmid, l'um da camera ascendan il grip.
RTR
6 / 13
Legenda:
Direcziun Porta da Gliems
Da sura engiu: La redactura RTR , Sara Hauschild, il guid da muntogna David Berther e l'um da camera, Roman Schmid.
RTR
7 / 13
Legenda:
A la Fuorcla da Punteglias.
RTR
8 / 13
Legenda:
I chatscha dis direcziun Fuorcla da Punteglias.
RTR
9 / 13
Legenda:
RTR
10 / 13
Legenda:
RTR
11 / 13
Legenda:
RTR
12 / 13
Legenda:
RTR
13 / 13
Legenda:
RTR
Team Glaruna
Alice Konzelmann (1951), Glarus: Avant 15 onns è Alice Konzelmann stada l’emprima giada sin il Tödi, ella è immediat s’inamurada en il piz. Dapi lura va ella regularmain duas giadas ad onn sin «ses culm». Enturn culiez ha ella ina chadaina cun il profil dal Tödi e vi dal maun in anè cun il Tödi. Alice Konzelmann è dermatologa, ella pratitgescha anc adina.
Nagliur na sun jau uschè damanaivel al tschiel sco sin il Tödi.
Ueli Frei, Glarus: Ueli è guid da muntogna e maina dapi onns regularmain giasts sin il Tödi. Sper sia lavur sco guid en ils culms fa el era lavurs en suga sin plazzals industrials.
Il team RTR:
Avrir la boxSerrar la box
Petra Rothmund, redactura
Mario Hari, um da camera
Patrick Juninger, guid da muntogna
Legenda:
Il team Glaruna va cun taxi da Tierfeld a Hinter Sand e cumenza là la tura. L'emprim di vai via Tänniwang sin la Fridolinshütte SAC. Il segund di cuntinuescha la gruppa sin la Grünhornhütte via la Gelbwand, lura sur il glatscher sin il Piz Russein.
RTR
Impressiuns da la vart glarunaisa
1 / 20
Legenda:
... la finamira en egl.
RTR
2 / 20
Legenda:
Ils dus umens da camera a la lavur: Roman Schmid (sanester) e Mario Hari.
RTR
3 / 20
Legenda:
L'ultim toc vai spetga anc l'uschenumnada «Klagemauer», ina spunda pulit stippa.
RTR
4 / 20
Legenda:
Team Glaruna è da viadi cun buna luna.
RTR
5 / 20
Legenda:
RTR
6 / 20
Legenda:
RTR
7 / 20
Legenda:
RTR
8 / 20
Legenda:
RTR
9 / 20
Legenda:
RTR
10 / 20
Legenda:
RTR
11 / 20
Legenda:
RTR
12 / 20
Legenda:
RTR
13 / 20
Legenda:
RTR
14 / 20
Legenda:
RTR
15 / 20
Legenda:
RTR
16 / 20
Legenda:
RTR
17 / 20
Legenda:
RTR
18 / 20
Legenda:
RTR
19 / 20
Legenda:
RTR
20 / 20
Legenda:
Ils teams Glaruna e Grischun sa barattan sin il piz. Tuts han dumangà l'ascensiun sauns e salvs.
RTR
Pader Placi a Spescha – in pionier tras e tras
Pader Placi a Spescha (1752-1833) entra en la claustra benedictina da Mustér cun 22 onns, cun 30 onns daventa el pader. Il spiert claustral da lezzas uras era in spiert baroc, catolic-conservativ. Spescha perencunter in aderent da las ideas da l'illuminissem e lunsch ordavant a ses contemporans. La claustra simpatisescha cun ils Austriacs, Spescha venerescha Napoleon, simpatisescha cun las ideas da la revoluziun franzosa.
1 / 6
Legenda:
Ina transcripziun da pader Placi a Spescha.
RTR
2 / 6
Legenda:
Avat Vigeli da la claustra da Mustér cun las scrittiras da pader Placi.
RTR
3 / 6
Legenda:
Carpialas da pader Placi.
RTR
4 / 6
Legenda:
Carta cun Piz Russein dissegnà da pader Placi.
RTR
5 / 6
Legenda:
Carta da pader Placi.
RTR
6 / 6
Legenda:
Pader Placi a Spescha.
RTR
En sias scrittiras descriva el il mund alpin, el rimna e perscrutescha plantas e minerals, elavurescha numerusas chartas, el s’engascha per ovras socialas ed industrialas, sviluppescha l’idea d’ina scrittira rumantscha communabla, d’ina fusiun dals idioms (emprim uniunist rumantsch), cun auter pleds: el è mineralog, econom, filolog, istoricher, cartograf, geograf, teolog, filosof, tut enina.
Pader Placi a Spescha – l’emprim alpinist
Ils emprims che gievan per la pizza eran Englais u scienziads e burgais da las citads. Pader Placi a Spescha è ina excepziun, el è renconuschì lunsch sur ils cunfins sco excellent alpinist. El vegn perfin numnà il pionier dal alpinissem.
Placidus a Spescha and Early Mountaineering in the Bünder Oberland
Emprima ascensiun dal Tödi, text pader Placi a Spescha 1824
Avrir la boxSerrar la box
«Den 1.September 1824 wagte ich den noch nie erstiegenen Piz Russein zu ersteigen.
Bei der oberen Hütte der Alp entschloss ich mich zu verbleiben; den die Ersteigung des Bergs schien mir zu beschwerlich. Demnach schickte ich die Gemsjäger: Placi Curschellas von Trons und Augustin Biscuolm von Disentis dahin und beobachtete ihre Hinreise.
Ich selbst mit meinem Diener Carli Cagenard von Trons stieg eine beträchtliche Höhe seitwärts rechts hinauf, um die Auf- und Absteigung der Jäger mitanzusehen.
Sie schlugen nächst dem westlichen Fussglätscher ihren Weg ein, kletterten über die Mitte des Bergs nördlich, wendenten sich westlich, um dessen Schneerücken zu erreichen, kehrten sie nordöstlich darüber und so gelangten sie auf den Berggipfel um 11. Uhr.
....
Im Glarnerland erblickten sie 8 – 9 Ortschaften, in einer eine ansehnliche Kirche, rücklinks das Medelser Thal und den Lukmanier.
Sie bewunderten die ungeheure Tiefe der nächstgelegenen Thäler: Sandalp und Russein und die umliegenden Schneefelder und Glätscher. Einen Theil des Vierwaldstätter Sees glaubten sie auch gesehen zu haben – und dies ist leicht möglich.
Sie hielten sich nur 30 Minuten auf dem Gipfel auf; sie beklagten sich sehr über das Atemholen, Verfinsterung der Augen und Schwindel; und ihre Gesichter waren von dem neuen Schnee, der nicht selten unhaltbar war, entflammt.
Zum Zeichen ihres Daseyns liessen sie dessen Scharte dort liegen, da sie weit und breit keine Steine fanden, um einen Steinmann aufzurichten.
Sie versicherten aber einmütig, einer allein würde den Berg nicht erstiegen haben; denn sie mussten einander helfen und Muth einflössen.»
Archiv da la claustra da Mustér
Ses davos dis passenta il «curios pader» en la Cuort Ligia Grischa a Trun, Spescha mora ils 14 d’avust 1833, ses davos pleds sajan stads: «Uss dat la baracca ensemen».
Or da l'archiv: Pader Placi a Spescha
24:02
video
Pater Placi a Spescha, 1752-1833
Or da Cuntrasts dals 08.12.2002.
laschar ir. Durada: 24 minutas 2 Secundas.
19:41
video
Pater Placi a Spescha
Or da Balcun tort dals 08.10.1972.
laschar ir. Durada: 19 minutas 41 Secundas.
Or da l'archiv: Il Tödi stat a l'entschatta dal Club alpin svizzer
Sin il Tödi duess Rudolf Theodor Simler da Wollishofen/Turitg avair gì l'idea da fundar il Club alpin svizzer (CAS). Ils 19 d'avrigl 1863 vegn quel fundà ad Olten e Simler daventa ses emprim president. Il medem onn vegn bajegià anc la chamona Grünhorn – la «mamma» da tut las 152 chamonas dal CAS. En ina documentaziun filmica quinta il cineast Gieri Venzin or da la gronda istorgia da la conquista da las Alps.