Siglir tar il cuntegn

Ascensiun sin il Tödi Cun RTR sin il pli aut piz da la Surselva

Il prim da settember 1824 èn Augustin Biscuolm e Placi Curschellas muntads sco emprims fin sisum il Tödi, il Piz Russein. 200 onns suenter la primascensiun ha RTR accumpagnà ina alpinista e trais alpinists sin il pli aut piz da la Surselva e dal chantun Glaruna.

En memoria a la primascensiun – dus teams sin il Tödi

200 onns suenter la primascensiun ha RTR accumpagnà ina alpinista e trais alpinists sin il Tödi. In team è partì da la vart grischuna a Trun e tschel team davent dal chantun da Glaruna a Hinter Sand. La finamira era da s'entupar sin il Piz Russein, nua ch'els èn sa vesids per l'emprima giada. L'ascensiun è vegnida documentada cun cameras e l'avanzament è vegnì persequità via tracking da GPS. Lur aventura vegn lura raquintada en in film da Cuntrasts il prim da settember.

audio
Live dal Tödi: Dus teams dad RTR han cuntanschì il piz
ord Actualitad dals 09.07.2024. Maletg: RTR
laschar ir. Durada: 6 minutas 31 Secundas.

Tödi – Piz Russein

Avrir la box Serrar la box
Legenda: Swisstopo

Il Tödi ha trais spitgs, vers nord il Sandgipfel 3'390 m s. m., vers ost il Glarner Tödi 3'570 m s. m. ed il pli aut è il Piz Russein 3'612 m s. m.

Il Tödi è il pli aut culm da Glaruna e da la Surselva, nua ch’el vegn numnà il Russein.

Pader Placi a Spescha scriva adina dal Piz Russein. Sin sias cartas dissegna el in culm cun dus pizs.

L'istorgia da la primascensiun

L’emprima ascensiun dal Tödi è gartegiada il prim da settember 1824. Ils emprims èn stads ils dus chatschaders da chamutschs Augustin Biscuolm da Mustér e Placi Curschellas da Trun. La via sin il Tödi mussa pader Placi a Spescha ad els. El sez ha empruvà tschintg giadas da conquistar il piz da 3'612 meters sur mar (m s.m.), ma adumbatten. La sisavla emprova reussescha a ses dus cumpogns. Per el sez cun ses 72 onns è l’aventura memia fadiusa. El inditgescha la ruta ed observa l’ascensiun cun ses telescop.

Team Grischun

Aluis Tambornino (1961), Trun: L’emprima giada è Aluis stà sin il Tödi cun 19 onns, dapi lura va el duas fin trais giadas ad onn siador. Aluis Tambornino è scolast al Center da furmaziun Surselva (scola professiunala a Glion), el instruescha rumantsch, tudestg ed istorgia.

Daco ir en il Himalaja sch’jau hai il Piz Russein/Tödi davos chasa.
Autur: Aluis Tambornino Trun

Flurin Maissen (1957), Trun: Flurin è stà cun 17 onns l’emprima giada sin il Tödi, dapi lura 50-60 giadas e da quellas bleras ensemen cun Aluis. Ensemen cun ses frar Curdin è Flurin Maissen mainagestiun da la Scrinaria Tarcisi Maissen a Trun.

Il team RTR:

Avrir la box Serrar la box
  • Sara Hauschild, redactura
  • Roman Schmid, um da camera
  • David Berther, guid da muntogna
Bergroute von Trun auf den Piz Russein.
Legenda: La tura grischuna maina l'emprim di da Trun sur l'Alp da Punteglias sin la Camona da Punteglias CAS. Il segund di vai lura sur la Fuorcla da Punteglias e la Porta da Gliems sin il Piz Russein. RTR

Team Glaruna

Alice Konzelmann (1951), Glarus: Avant 15 onns è Alice Konzelmann stada l’emprima giada sin il Tödi, ella è immediat s’inamurada en il piz. Dapi lura va ella regularmain duas giadas ad onn sin «ses culm». Enturn culiez ha ella ina chadaina cun il profil dal Tödi e vi dal maun in anè cun il Tödi. Alice Konzelmann è dermatologa, ella pratitgescha anc adina.

Nagliur na sun jau uschè damanaivel al tschiel sco sin il Tödi.
Autur: Alice Konzelmann Glaruna

Ueli Frei, Glarus: Ueli è guid da muntogna e maina dapi onns regularmain giasts sin il Tödi. Sper sia lavur sco guid en ils culms fa el era lavurs en suga sin plazzals industrials.

Il team RTR:

Avrir la box Serrar la box
  • Petra Rothmund, redactura
  • Mario Hari, um da camera
  • Patrick Juninger, guid da muntogna
Route Glarus.
Legenda: Il team Glaruna va cun taxi da Tierfeld a Hinter Sand e cumenza là la tura. L'emprim di vai via Tänniwang sin la Fridolinshütte SAC. Il segund di cuntinuescha la gruppa sin la Grünhornhütte via la Gelbwand, lura sur il glatscher sin il Piz Russein. RTR

Pader Placi a Spescha – in pionier tras e tras

Pader Placi a Spescha (1752-1833) entra en la claustra benedictina da Mustér cun 22 onns, cun 30 onns daventa el pader. Il spiert claustral da lezzas uras era in spiert baroc, catolic-conservativ. Spescha perencunter in aderent da las ideas da l'illuminissem e lunsch ordavant a ses contemporans. La claustra simpatisescha cun ils Austriacs, Spescha venerescha Napoleon, simpatisescha cun las ideas da la revoluziun franzosa.

En sias scrittiras descriva el il mund alpin, el rimna e perscrutescha plantas e minerals, elavurescha numerusas chartas, el s’engascha per ovras socialas ed industrialas, sviluppescha l’idea d’ina scrittira rumantscha communabla, d’ina fusiun dals idioms (emprim uniunist rumantsch), cun auter pleds: el è mineralog, econom, filolog, istoricher, cartograf, geograf, teolog, filosof, tut enina.

Pader Placi a Spescha – l’emprim alpinist

Ils emprims che gievan per la pizza eran Englais u scienziads e burgais da las citads. Pader Placi a Spescha è ina excepziun, el è renconuschì lunsch sur ils cunfins sco excellent alpinist. El vegn perfin numnà il pionier dal alpinissem.

Placidus a Spescha and Early Mountaineering in the Bünder Oberland
Autur: Douglas William Freshfield (1845 – 1937) publitgà en l'Alpine Journal

Sco alpinist reusseschan a Placi a Speschas dapli ch’in tozzel primascensiuns. Per exempel: Scopi 1782, Stocgrond 1782, Piz Cristallina, 1782, Piz Uffiern 1785, Piz Badus 1785, Adula 1789, Piz Ault 1792, Piz Tgietschen 1793, Piz Urlaun 1799, Terri 1801 u 1802, Piz Avat 1803, Piz Giuf 1806, Güferhorn 1806

Emprima ascensiun dal Tödi, text pader Placi a Spescha 1824

Avrir la box Serrar la box

«Den 1.September 1824 wagte ich den noch nie erstiegenen Piz Russein zu ersteigen.

Bei der oberen Hütte der Alp entschloss ich mich zu verbleiben; den die Ersteigung des Bergs schien mir zu beschwerlich. Demnach schickte ich die Gemsjäger: Placi Curschellas von Trons und Augustin Biscuolm von Disentis dahin und beobachtete ihre Hinreise.

Ich selbst mit meinem Diener Carli Cagenard von Trons stieg eine beträchtliche Höhe seitwärts rechts hinauf, um die Auf- und Absteigung der Jäger mitanzusehen.

Sie schlugen nächst dem westlichen Fussglätscher ihren Weg ein, kletterten über die Mitte des Bergs nördlich, wendenten sich westlich, um dessen Schneerücken zu erreichen, kehrten sie nordöstlich darüber und so gelangten sie auf den Berggipfel um 11. Uhr.

....

Im Glarnerland erblickten sie 8 – 9 Ortschaften, in einer eine ansehnliche Kirche, rücklinks das Medelser Thal und den Lukmanier.

Sie bewunderten die ungeheure Tiefe der nächstgelegenen Thäler: Sandalp und Russein und die umliegenden Schneefelder und Glätscher. Einen Theil des Vierwaldstätter Sees glaubten sie auch gesehen zu haben – und dies ist leicht möglich.

Sie hielten sich nur 30 Minuten auf dem Gipfel auf; sie beklagten sich sehr über das Atemholen, Verfinsterung der Augen und Schwindel; und ihre Gesichter waren von dem neuen Schnee, der nicht selten unhaltbar war, entflammt.

Zum Zeichen ihres Daseyns liessen sie dessen Scharte dort liegen, da sie weit und breit keine Steine fanden, um einen Steinmann aufzurichten.

Sie versicherten aber einmütig, einer allein würde den Berg nicht erstiegen haben; denn sie mussten einander helfen und Muth einflössen.»

Archiv da la claustra da Mustér

Ses davos dis passenta il «curios pader» en la Cuort Ligia Grischa a Trun, Spescha mora ils 14 d’avust 1833, ses davos pleds sajan stads: «Uss dat la baracca ensemen».

Or da l'archiv: Pader Placi a Spescha

Or da l'archiv: Il Tödi stat a l'entschatta dal Club alpin svizzer

Sin il Tödi duess Rudolf Theodor Simler da Wollishofen/Turitg avair gì l'idea da fundar il Club alpin svizzer (CAS). Ils 19 d'avrigl 1863 vegn quel fundà ad Olten e Simler daventa ses emprim president. Il medem onn vegn bajegià anc la chamona Grünhorn – la «mamma» da tut las 152 chamonas dal CAS. En ina documentaziun filmica quinta il cineast Gieri Venzin or da la gronda istorgia da la conquista da las Alps.

video
Il clom da la pezza – 150 onns Club alpin svizzer
Or da Cuntrasts dals 14.04.2013.
laschar ir. Durada: 25 minutas 52 Secundas.

RTR Cuntrasts 17:25

Artitgels legids il pli savens