La votaziun avant 80 onns haja dà nov senn e schlantsch a la schientscha rumantscha, di Martin Gabriel, il secretari general da la Lia Rumantscha. Pli tard haja lura la lescha da linguatgs gidà da meglierar la situaziun dal rumantsch. «Nus avain instituziuns e regiuns che funcziuneschan. Igl è puspè il mument da far endament ch’i vegn ina nov’etappa.»
Sforzs pli gronds dovri tenor Gabriel en il territori da tschep. Ins stoppia guardar ch'il rumantsch vivia en las valladas ed en las vischnancas, che la cultura rumantscha, tant la populara sco la professiunala, vegnia promovida. Qua manchian oz ils daners ed uschia era las persunas. «Ina plazza da 60 pertschient en la Surselva è memia pauc. Nus stuessan avair almain 100 u 150 pertschient. La promoziun da la cultura en las valladas sto vegnir optimada.»
Dapli engaschament per la diaspora
In auter punct, nua ch'ins stoppia exnum s'engaschar dapli, saja la diaspora. Ils rumantschs na vivian betg mo en il Grischun. Almain in terz dad els vivian en tschellas parts da la Svizra, en la Bassa. E là stoppian ins franar la digren dal rumantsch en las famiglias, di Gabriel. «In um u ina dunna che ha fundà ina famiglia e che na chatta nagina plazza en il Grischun central u en la Surselva sto ir en la Bassa. Munta quai ch’ella u ch’el na dastga betg pli viver la vita sco Rumantscha u Rumantsch? Qua stuain nus empruvar da crear ed optimar structuras.»
En la responsabladad vesa el il chantun e la Confederaziun. La Lia Rumantscha dovria urgentamain ulteriurs meds finanzials per sustegnair e crear purschidas sco canortas ed occurrenzas da cultura e linguatg rumantsch.
Chantun pudess far dapli
Chapientscha per las pretensiuns da la Lia ha Mario Cavigelli, il president da la regenza grischuna. I dettia in'incumbensa da la Confederaziun da promover il rumantsch. Enfin ussa sajan ils daners simplamain vegnids tramess en il Grischun. «I dat discussiuns tranter las instituziuns che promovan il rumantsch, era cun l'uffizi cumpetent chantunal e cun la Confederaziun. Lezza enconuscha quella sfida. Jau sun era persvas ch’i dat ina via da schliar quella sfida.» Il chantun Grischun vesia el era sco portavusch e ferm ambassadur per ils interess dals Rumantschs. Qua possia il chantun dentant segir e franc anc far dapli, di Cavigelli.
Tant Martin Gabriel sco era Mario Cavigelli èn da buna speranza ch'ins vegnia era anc en 80 onns a discurrer rumantsch en Svizra. I saja però era en ils mauns da las Rumantschas e dals Rumantschs da crear in futur fritgaivel per il quart linguatg naziunal da la Svizra.
RR actualitad 17:00+