Naschì è il sport da skis avant circa in tschientaner. Il boom ha lura cumenzà cura ch'ils emprims runals èn vegnids construids. L’emprim il 1934 a Tavau. Quai svilup haja era gì in impurtant effect sin la populaziun, di Beat Hächler, il directur dal Museum Alpin Svizzer a Berna. La cultura da skis saja vegnida creada. In experientscha communabla. Ils runals hajan carmalà blera glieud che na stueva betg pli esser uschè fitta.
Il grond temp dal moto ‘tut va cun skis' è era stà il grond temp da quels runals.
Temp da piuniers
L'iniziativa per construir in runal saja savens vegnida da persunas ch'haja gì in tschert dun e cunzunt era in interess per la tecnica. Savens hajan els cumprà las parts dal runal sco occasiun. A Moneto el chantun Tessin hajan ils iniziants cumprà il motor en l’Africa, las pitgas hajan els chattà sin il Monte Lema ed il vehichel da pista a Turitg, raquinta Beat Hächler.
Quai spiert da piunier da bajegiar insatge e da far insatge per la populaziun locala, quest plaschair è sta ina gronda motivaziun. In muster ch’jau hai vis en differents lieus.
L'exposiziun a Berna preschenta en sis staziuns runals e pendicularas, lur istorgia e las persunas davostiers. En vitrinas ves'ins da tuttas sorts rauba che regorda a megliers temps. Bigliets, broschuras, fotos – gea perfin ina Brissago dad in vendabigliets daditg pensiunà. Giun plaun èn sternids ils giufs dad in runal, dapertut ves’ins tavlas veglias cun indicaziuns sco «Letzte Pistenkontrolle» u che fan attent ch'il servetsch da salvament controlleschia mo las pistas avertas. Nostalgia, conceda il directur dal museum.
Mo las regurdientschas restan
Ina staziun è deditgada al runal da Walde en il chantun Argovia. Ses bab haja installà l’emprim runal gia il 1965 raquinta là René Bolliger. E sia mamma haja manà l’ustaria. Avant prest 20 onns èsi lura stà finì. Ins avessi stuì investir en in runal nov, era pervia da las prescripziuns da segirtad ch'èn vegnidas pli severas. Quai n’haja dentant betg pli rendì perquai ch’i devi adina pli paucs dis cun avunda naiv, raquinta Bolliger.
Stuì ceder avant tschintg onns ha era il runal a Trogen en il chantun Appenzell Dadora. Betg pervia da la naiv mabain perquai ch'il pur che possedeva il terren na vuleva betg pli dar la lubientscha. En l’exposiziun sa regorda ina mattatscha dal runal che saja stà il pli brutal insumma. Tgi ch'haja dumagnà quel haja pudì ir dapertut cun skis.
Ils visitaders da l'exposiziun «Après Lift» duain realisar che quels runals pitschens han gì ina gronda muntada per la populaziun locala e che blers auters sajan sin svanir. E cun els in’impurtanta part da la cultura da skis svizra, quai che saja propi fitg donn, declera il directur dal Museum Alpin, Beat Hächler.
Dapli infurmaziuns:
Carta da pendicularas, runals e sutgeras en il chantun Grischun
