A l'entschatta dal 20avel tschientaner ha l'Emprima Guerra mundiala influenzà l'economia svizra. La chareschia è creschida fin a 25%. La Svizra era dependenta d'importar mangiativas ed energia (cotgla) - 40% da quellas vegnivan da l'exteriur. L'onn 1917 ha la Confederaziun raziunà il graun, per dar cuntrapaisa als pretschs. Vitiers è vegnì che la schuldada survegniva da quest temp ni paja ni cumpensaziun dal gudogn ed ha en media prestà 500 dis da servetsch.
En ils onns tranter las grondas guerras hai da duas crisas economicas cun auta dischoccupaziun e tras quai er ina pitschna dumonda economica. Quai ha en consequenza puspè sbassà ils pretschs.
Ils onns 70 cumbineschan dus effects: A l'entschatta dal decenni è il sistem da midar daners, l'uschenumnà sistem da Bretton-Woods, vegnì schlià. La Banca Naziunala Svizra ha dà cuntrapaisa als speculants, ch'han investì en francs svizzers ed ha cunquai facilità il boom da bajegiar. L'industria n'ha dentant betg pudì satisfar a la dumonda, i ha dà ina «inflaziun da dumonda» (Nachfrage-Inflation). A la fin dal decenni è lura anc la crisa d'ieli vegnida vitiers.
Ils davos 25 onns
Dapi ils onns 90 n'è la chareschia betg pli sa muventada uschè fitg sco avant. Igl ha schizunt dà insaquants onns cun ina deflaziun, vul dir ch'ils pretschs èn sa reducids. Ina gronda influenza sin quest svilup ha la Banca Naziunala Svizra, che persequitescha ina politica monetara a lunga vista, senza adattar ils plans tar midadas economicas (p. ex. sch'il pretsch d'ieli crescha tuttenina).
Cumpareglià cun l'Uniun Europeica ha la Svizra ina chareschia moderata. La guerra da l'Ucraina ha influenzà fitg la situaziun economica mundiala. Dentant vesan ins era qua, che l'effect n'è betg uschè grond en Svizra sco en autras parts dal mund. L'inflaziun en l'UE è il mument radund trais giadas uschè auta sco en Svizra, ed era en ils Stadis Unids da l'America munta quella a radund 9% – uschè aut sco dapi 40 onns betg pli.
Differenzas tar differents products e servetschs
Sch'ins guarda sur ils davos 40 onns sin singulas categorias dals pretschs da consum, alura vesan ins che las bleras èn sa sviluppadas sumegliant. Ina excepziun è la categoria «Communicaziun». La fin dal 1997 è la PTT vegnida spartida en dus concerns: La Posta, e la Swisscom. En successiun da quella separaziun e cunquai era cun la liberalisaziun dal martgà èn ils pretsch per la telefonia sa reducids fermamain.
L'index da preschs è ina mesira per l'inflaziun che mussa il svilup da pretschs per products e servetschs en relaziun cun in mument fix. Quel vegn fixà cun «100 puncts» ed actualisà mintga 10 onns.
Ina valur da passa 100 puncts munta ch'in consument u ina consumenta sto pajar dapli per survegnir il medem quantum d'in product u servetsch, pia: Il product/servetsch è vegnì pli char.
Ina valur da sut 100 puncts munta ch'in product u servetsch custa pli pauc.
In exempel concret:
Per servetschs da communicaziun pajavan ins l'onn 1995 2,25 giadas dapli che l'onn 2020 (il punct fix per questas graficas).
Exempels dal mintgadi
Duas chaussas che blers dovran u consumeschan pli u main mintga di èn paun e benzin. Tar il paun vesan ins ch'il pretsch è creschì fitg enfin l'onn 1995 ed è dapi lura stà relativamain constant. Era qua vesan in dentant l'influenza da la guerra. Tant l'Ucraina sco la Russia èn grondas exportadras da graun.
Tar il benzin vesa quai ora in zic auter. Quel reagescha pli spert ed era pli fitg sin il svilup economic mundial.
Il quintader da chareschia
Sin la pagina d'internet da l'Uffizi federal da statistica sa chatta in quintader per la chareschia . Cun quel pon ins guardar il svilup da differentas categorias dals davos 40 onns ed era quintar la chareschia per l'agen dachasa .