Las emprimas elecziuns dal Cussegl federal
La gievgia, ils 16 da november 1848 sa raduna l’emprima assamblea dal nov stadi federal en la chasa da la citad da Berna per l’elecziun dals emprims set cussegliers federals da la Svizra. Dretg d’eleger avessan ils 111 cussegliers naziunals ed ils 44 cussegliers dals chantuns. En sala preschents èn dentant mo 132, en divers chantuns n’èn las elecziuns anc betg terminadas u ch'i dat anc recurs pendents.
Sco prim duess vegnir elegì il Turitgais Jonas Furrer. Dentant l’emprim scrutini daventa in desaster. Igl entran 25 cedels electorals da memia, vul dir 157 enstagl da 132. Silsuenter vegn Furrer lura elegì cun bravura. Lura elegia il parlament il Bernais Ulrich Ochsenbein, Henri Druey dal chantun Vad, Josef Munzinger da Soloturn, il Tessinais Stefano Francini, Friedrich Frey-Herosé dal chantun Argovia e sco setavel Mathias Naeff dad Altstätten en il chantun Son Gagl. Dentant mo el accepta immediat sia elecziun, tut ils auters dumondan temp da reflexiun u n’èn betg en sala.
Esser cusseglier federal n’è anc nagin uffizi da prestige, la paja è anc plitost magra ed en pli èn plirs candidats pauc intgantads da stuair far midada e vegnir a lavurar a Berna. L’emprim president da la Confederaziun, Jonas Furrer da Turitg, accepta pir suenter quatter dis sia elecziun e quai «mit gründlichem Wiederwillen» e «die Tränen rollen mir stromweise aus den Augen», sco ch'el scriva ad in ami. Furrer resta lura 13 onns a Berna e mora en la vegliadetgna da 57 onns en uffizi. La medema sort han er ses collegas Druey, Munzinger e Francini.
Il Cussegliers federals grischuns
L’emprim Grischun
Johan Baptista Bavier, schef da la banca Bavier a Cuira, era il 1848 sco cusseglier naziunal grischun da la partida, cura ch'ins ha elegì l’emprim Cussegl federal. Ses figl, Simeon Bavier (1825-1896), inschigner da construcziun bassa, daventa il 1863 era cusseglier naziunal per il Grischun. Sco politicher ed inschigner è el sa fatg in num sco expert per dumondas dal traffic, la construcziun da vias e viafiers. Il december 1878 è el vegnì elegì cun gronda maioritad en l’emprim scrutini sco cusseglier federal. L’emprim ha el dirigì il departament da finanzas e duanas, pli tard quel da las postas e viafiers. Sco president da la Confederaziun ha el inaugurà il 1882 la viafier dal Gottard. Il medem onn è mort cun mo 27 onns ses figl ed era Simeon Bavier ha gì da cumbatter cun la sanadad, uschia ch'el è sa retratg la fin da l’onn. Silsuenter ha el surpiglià durant 12 onns il post sco represchentant da la Svizra a Roma. Simeon Bavier è mort il 1896 a Basilea.
L’emprim Rumantsch
Cunquai che ses bab lavurava sco impressari en Engiadina, è Felix Calonder naschì il 1863 a Scuol. Suenter sis onns returna la famiglia en lur lieu vitg nativ a Trin. Suenter scolas superiuras a Cuira e Turitg studegia Felix Calonder giurisprudenza a Turitg, Minca, Paris e Berna. Il 1890 avra el in agen biro d’advocatura a Curia e marida Ursulina Walther. Els han trais uffants. Calonder daventa bain spert deputà en il Cussegl grond ed il 1899 vegn el elegì sco cusseglier dals chantuns. El s’engascha cunzunt en la politica da traffic, dumondas da dretg e d’educaziun.
Il zercladur 1913 vegn Felix Calonder elegì en l’emprim scrutini, cun 151 da 199 vuschs, sco cusseglier federal. Ses antecessur Louis Perrier, era mort suenter mo 13 mais en uffizi. Calonder è l’emprim ed enfin oz l’unic cusseglier federal da lingua materna rumantscha. El surpiglia ils emprims onns il departament da l’intern. Il 1918 daventa el president da la Confederaziun e manader dal departament da l’exteriur. I daventa in onn turbulent, suenter quatter onns guerra cumbatta la Svizra cun turbulenzas economicas e socialas. Durant la chauma generala ha el defendì la lingia severa dal Cussegl federal. Suenter la fin da la guerra prepara e propaghescha Calonder l’adesiun da la Svizra da la nova Societad da las naziuns (Völkerbund). El è cunresponsabel per la midada en la politica da l’exteriur, d’ina neutralitad absoluta vi tar in neutralitad differenziada.
Calonder sustegna era l’adesiun dal Vorarlberg a la Svizra, nua che 80% da la populaziun aveva en in votaziun exprimì il giavisch da midar naziun. La maioritad en il Cussegl federal è dentant ord motivs linguistics ed economics encunter quest schlargiament dal territori svizzer. Causa sia posiziun durant la chauma generala, sia politica da neutralitad e sia posiziun en la dumonda dal Vorarlberg, era Calonder en la critica da vart sanestra, sco era da vart dretga. El sa retira il schaner 1920 ord il Cussegl federal. Silsuenter ha Felix Calonder lavurà 17 onns per la Societad da las naziuns, plirs onns sco delegà en differentas regiuns da conflicts en Europa. El mora il 1952 a Turitg
Bab e figlia
Leon Schlumpf nascha il 1925 a Favugn. Suenter la scola chantunala studegia el giurisprudenza a Turitg ed avra a Cuira ses agen biro d’advocatura. A partir dal 1955 è el per 10 onns per ils democrats deputà en il Cussegl grond ed a medem temp mastral dal cirquit da Trin. Leon Schlumpf fa ina carriera politica classica. Dal 1966-74 è el cusseglier guvernativ dal Grischun e da medem temp cusseglier naziunal, a partir dal 1974 cusseglier dals chantuns. En ils onns 1974-78 è el l’emprim survegliader federal dals pretschs. Schlumpf vala era sco in dals architects da la fundaziun dal PPS il 1971.
Il 1979 vegn el elegì en l’emprim scrutini en il Cussegl federal e surpiglia il departament da traffic ed economia. En la politica da traffic vala el sco promotura dal tunnel dal Vereina ed iniziant da la Viafier 2000, cun la finamira da che la viafier possia concurrer cun la via. Sut sia direcziun ha la Svizra er stgaffì il 1984 cun l’artitgel da radio e televisiun la basa per ina convivenza da la SRG SSR ed ils mediums electronics privats. L’onn 1987 è Leon Schlumpf suenter otg onns en uffizi sa retratg dal Cussegl federal e la politica. Ina da sias grondas passiuns era la musica populara, el ha sez cumponì tocs ed interpretà quels en diversas furmaziun cun ses orgelin da maun da Sviz. Leon Schlumpf è mort l’onn 2012.
Sco ses bab ha Eveline Widmer-Schlumpf studegià giurisprudenza a l’Universitad da Turitg. Ella ha lavurà sco actura da la Dretgira chantunala e pli tard avert in'atgna advocatura. Ella daventa il 1989 mastrala dal cirquit da Trin e pli tard deputada dal Cussegl grond. Il 1999 vegn ella elegida sco emprima dunna en la regenza Grischuna. Ella daventa scheffa dal departament da finanzas e vischnancas. A partir dal 2007 è ella era commembra dal cussegl da banca da la Banca naziunala svizra. Ils 12-12-2007 vegn ella per blers surprendentamain elegida enstagl da Christoph Blocher en il Cussegl federal. Il emprims onns è ella scheffa dal departament da giustia e polizia, a partir dal 2010 surpiglia ella las finanzas federalas. Sco cussegliera federala ha ella contribuì da maniera decisiva a superar la crisa da finanzas dal 2008 e la reorganisaziun dal sectur da bancas en Svizra. L’elecziun en il Cussegl federal, cunter la voluntad da sia partida, ha manà a l’exclusiun dad ella e dal PPS Grischun da la partida naziunala. Silsuenter è vegnida fundada en il Grischun ed auters chantuns la partida burgais-democratica. Eveline Windmer-Schlumpf è stada cun quai l’emprima e davosa represchentanta da questa partida en il Cussegl federal.
Fatgs e cifras
- 4 chantuns han anc mai gì in cusseglier federal: Uri, Sviz, Sutsilvania e Schaffusa.
- Ils pli blers cussegliers federals han gì: Turitg 20, Berna 15 e Vad 15. Il Grischun è cun ses 4 cussegliers federals ensemen cun Friburg ed il Vallais sin plazza 11.
- Vegliadetgna media è tar var 51 onns, il pli giuven era Nua Droz, elegì il 1875 cun 31 onns e Ruth Metzler cun 34 onns. Il pli vegl cun distanza Gustave Ador cun 71 onns, elegì il 1917 (el aveva sa dustà 25 onns a la lunga da daventar cusseglier federal).
- Ils liberals domineschan per 43 onns cumplainamain il Cussegl federal. Il 1891 vegn elegì l’emprim catolic conservativ, 1929 l’emprim da la BGB/Democrats ed il 1943 l’emprim socialdemocrat.
- En media stattan cussegliers federals var 10 onns en uffizi. Karl Schenk (BE) è stà 32 onns en uffizi dal 1863-1895 (mort en uffizi); Adolf Deucher (TG) è restà 29 onns en uffizi, mort cun 81 onns il 1886 en uffizi, Giuseppe Motta (1912-1940) è stà 28 onns en uffizi ed era el è mort en uffizi.
- Betg vegnids confermads en uffizi: il 1854 Ulrich Ochsenbein. Il emprims decennis (enfin a la fin dal 19avel tschientaner) stuevan er cussegliers federals sa metter a l’elecziun sco cussegliers naziunals, il 1854 na vegn el betg reelegì ed era l’assamblea federala na vul betg eleger in cusseglier federal che n’è betg vegnì confermà dal pievel. Quest’elecziun vegn numnada «Komplimentwahl». Il 1872 Jean-Jacques Challet-Venel: el era cunter la revisiun totala da la Constituziun e cunter divers projects da centralisaziun. Il 2003 ha Ruth Metzler stuì far plaz a la PPS ch'è daventà la partida la pli ferma ed ha anc adina mo in sez. E mo suenter 4 onns sto Christoph Blocher il 2007 bandunar il Cussegl federal, l’assamblea federala elegia enstagl Eveline Widmer Schlumpf.
- Il pli curt en uffizi era Louis Pierrier (NE) be 13 mais, mort cun 64 onns en uffizi. Rudolf Friedrich è restà gnanc 2 onns en uffizi. (Blocher, Metzler e Kopp èn stads +/- 4 onns en uffizi).
- Enfin uss hai dà 121 cussegliers federals (da quels 10 dunnas).