Il paster sin l’Alp Cuolm d’Andiast ha filmà questa fin d’emna cun il telefonin co in luf va tras sia muaglia. Il video po esser punct da partenza per la dumonda sche lufs èn insumma privlus per muaglia grossa, sch’ils animals gronds pon vegnir spaventads tras in luf ed uschia metter en privel viandants? Las opiniuns en cuntraversas, cun u senza video.
Ils 11 da fanadur, ina sonda
Conradin Tuor è dapi tschintg onns paster sin l’Alp Cuolm. Gia da mat è el adina stà ad alp. In um da las muntognas, cun experientscha, senza tema d’urizis u da lufs. Però la notg sin sonda è stada particulara per el. Gia enturn las 03.00 ha el udì clamar ses «tiers». El pertgira sin l’Alp Cuolm 135 arments d’Andiast, 75 vatgas-mamma e 60 vadels. Tuor descriva la situaziun uschia: «Jau hai udì la notg sin sonda enturn las 03.00 ch’insatge n’era betg en urden, ils tiers clamavan ed eran malruassaivels.» Suenter in’ura è la situaziun puspè sa calmada. «Però la damaun a las 07.20 hai jau vis a passar il luf mo 20 meters sper mia tegia.» E pauc sissur ha Tuor filmà e commentà co il luf va tras sia muaglia.
In film sco exempel
Il video mussa ils arments giudim ina pastgira d’alp, enserrada cun ina saiv. Il luf s’avischina als arments, las vatgas ed ils vadels van da la vart, però senza sa spaventar, il luf e las vatgas mantegnan adina in pau distanza, intginas vatgas marcan però preschientscha e fan perfin cas da vulair sa defender, vul dir d’attatgar il luf. Quel sa retira a la fin.
Il video documentescha uschia exemplaricamain co in inscunter tranter luf e vatgas-mamma capita, en ina situaziun alpestra fitg reala ed actuala. Però era quest video po vegnir interpretà differentamain. Il video ha perquai era fatg la runda sin las raits socialas ed è vegnì commentà en moda e maniera fitg cuntraversa, dad adversaris ed amis dal luf.
Agressiv u normal?
Per Tuor mussa ses filmin ch’era vatgas-mamma pon vegnir malruassaivlas e tut tenor era agressivas. Tuor n’ha betg tema per la vita da sias vatgas: «Quellas vegnan schon da sa defender ed jau n’hai era nagins vadels fitg giuvens, pli giuvens ch’in mais.» Il paster da l’Alp Cuolm ha duas autras temas: «Per l’ina pudessan las vatgas ir a frusta cun mitschar dal luf. Il territori è fitg grippus. E per l’autra, bler pli mal, fissi per mai sch’ellas mettessan en privel viandants, sch’ellas vegnan spaventadas ed agressivas.»
David Gerke, il president da la Gruppa Luf Svizra, ha er vis il video da l’Alp Cuolm.
Il video d’Andiast mussa bain co muaglia gronda sa cuntegna en cas dad ina confruntaziun cun il luf: Ella resta detg calma ed ella sa defenda sch’i fa da basegn.
E Gerke renviescha ch’i n’haja dà quasi nagins cas ils davos onns en Svizra nua ch’in luf avess stgarpà in vadè pli vegl ch’in mais u perfin animals anc pli gronds. Ils paucs cas, en total betg dapli che tschintg, sajan tuts stads vadels novnaschids, stgarpads l’emprima notg suenter lur naschientscha.
Gionin Caduff da Vattiz n’è nagin ami dal luf. Quai ha el gia fatg valair pliras giadas il davos temp. El è er il pledader dals purs da vatgas-mamma ch’han scrit il favrer ina brev a cussegliera federala Simonetta Sommaruga – cun l’alarm ch’i saja ussa cuntanschida cun il luf ina situaziun che pericliteschia la segirtad publica. Caduff ha vis il video d’Andiast. Per el è il video mo in ulteriur mussament dad in maletg general en Surselva, tar tut la biestga gronda.
Igl è alarmant. Il film è ina cumprova co ils animals reageschan. La biestga mida ses cumportament, las vatgas vegnan en general pli sensiblas, pli agressivas e sa defendan pli tgunsch.
Dal sustegn d’autoritads è Caduff pauc inchantà: «I vegn taschentà, zuppentà ed ignorà il privel – cun la fin finala metter en privel l’entira agricultura en muntogna.»
Er Adrian Arquint, il schef da l’Uffizi da chatscha e pestga, ha vis il video da Tuor. El n’enconuscha però anc betg las circumstanzas en detagl. El manegia ch’ins vesia en quest cas bain co las vatgas-mamma possian sa defender. «Ma quai na vul però betg dir ch’i saja adina uschia, vul dir che tut ils animals reageschian tuttina. I dat simplamain arments che reageschan pli ferm – sin viandants, sin bikers u alura apunta sin il luf.» Ch’il muvel gross mussa en general in cumportament spezial en territoris da lufs saja grev dir, schegea che quai na saja era betg d’excluder. Cun auters pleds: «Il luf è simplamain in factur dapli che po procurar per malruassaivladad.» Che cifras u fatgs vegnian taschentads da las autoritads na lascha Arquint però betg valair: «Nus ans stentain per ina cussegliaziun ed infurmaziun transparenta, cun in sistem d’alarm ed uss era cun in sistem d’infurmaziun. Mintgin po ir a guardar tut.»
Chapientscha per las temas
David Gerke po chapir las temas che tals inscunters pon effectuar tar pasters e purs. «Quellas temas èsi era da prender serius. Ma ellas n’han betg propi ina giustificaziun reala.» Gerke admetta ch’ils animals possian vegnir pli malruassaivels u gnervus. Però in cumportament agressiv na saja mai vegnì observà durant tut quests davos onns. El numna l’exempel dal Calanda nua ch’in triep è activ dapi il 2012. «Là avain nus l’Alp da Tumein cun vatgas-mamma, ed en tut quels onns n’hai mai dà in cas ch’avess cumprovà in cumportament agressiv dals animals.» La ristga che vatgas-mamma pudessan attatgar viandants saja fitg fitg pitschna. Perquai suppona la Gruppa Luf Svizra – sco scrit dal rest venderdi passà en ina communicaziun a las medias – ch’i vegnia fatg il mument polemica cun svegliar temas envers il luf per uschia far propaganda per la nova lescha federala da chatscha.
Votaziun per nova lescha
La nova lescha da chatscha prevesa da nov da «regular» l’effectiv era dad animals enfin ussa protegids, sco p. ex. il luf, sche quel daventa privlus per umans ed animals da niz. Organisaziuns per la protecziun da la natira èn cunter quella nova lescha, tranter auter era la Gruppa Luf Svizra. Actualmain fan ins quint en il Grischun cun var quatter fin tschintg trieps – in al Calanda, in enturn il Piz Bargias/Ringelspitz, in enturn il Beverin, in enturn Sursaissa. L’Uffizi da chatscha e pestga discurra dad ina trentina da lufs.
Per il paster da l’Alp Cuolm, Conradin Tuor, vegni insumma ad esser la davosa stad ad alp. El na chala betg sco paster pervi dal luf, mabain per motivs da vegliadetgna. In proxim paster u ina proxima pastra da l’Alp Cuolm sto però esser conscient che sia biestga vegn en mintga cas confruntada er en avegnir en quel territori cun in u plirs lufs.