Ina veglia istorgia
Canis lupus è il num scientific dal luf. Canis lupus familiaris, gliez è il chaun da chasa. Lez è vegnì domesticà avant passa 15'000 onns. Almain uschè ditg sa fatschenta l'uman pia cun ils lufs. En l’Europa èn ils lufs vegnids persequitads sistematicamain davent dal 15avel tschientaner. En l’Europa Centrala e dal Vest èn ils lufs vegnids sragischads il 19avel tschientaner. Pitschnas populaziuns han survivì en l’Italia ed en Spagna. En l'ost da l’Europa èn pliras populaziuns da lufs adina stadas avant maun.
Protecziun totala
Cun la convenziun da Berna ha il luf survegnì suenter ils onns 1980 ina protecziun quasi totala en l’entira Europa. Quai ha manà a la situaziun che las pitschnas populaziuns da lufs restantas han puspè pudì sa revegnir e sa multiplitgar. Il svilup da la populaziun da lufs en las Abruzzas en l’Italia suttastritga quest svilup. Tenor in stimaziun devi ils onns 1980 anc 100 lufs en quella populaziun. Suenter ils onns 1990 èn lura ils emprims lufs viandads envers la Frantscha e la Svizra.
- En Frantscha han ins vis ils emprims lufs l'onn 1992. L'onn 2000 stimavan ins 40 lufs e l'onn 2019 è il dumber creschì sin circa 530 lufs.
- En Svizra han ins vis l'emprim luf il 1995. L'emprim triep hai dà l'onn 2012 al Calanda ed il 2019 quintavan ins cun 70 lufs en Svizra.
- En l’Austria èn ils lufs returnads l'onn 2008. Il mument datti là enturn 10 lufs.
- En l’Italia nua ch’il svilup da la populaziun alpina dals lufs ha entschet avant 40 onns, è il dumber s’augmentà sin actual circa 1'600 lufs.
Durant ils 40 onns dapi ch’ils lufs èn protegids, è la populaziun alpina che cumpiglia uss l’Italia, la Svizra la Frantscha e dapi curt era l’Austria creschida da 100 sin passa 2'200 lufs.
En Germania èn ils lufs da return dapi la fin dal davos tschientaner. L'onn 2000 hai dà là l'emprim triep. Actualmain dumbra la Germania circa 1'300 lufs. Quels lufs èn immigrads da la Pologna da l'Ost.
Las populaziuns da lufs
Ina rolla speziala para l’Austria e ses conturn da survegnir. Là, vesi ora uschia che almain trais populaziuns da lufs independentas pudessan s’unir. Quai èn la populaziun Alpina che vegn da las Alps talianas e svizras, alura la populaziun carpatica, nua ch’ils lufs vegnan da la Slovachia, Ungaria e Rumenia e la terza populaziun da l’Europa Centrala, nua ch’ils lufs vegnan da la Pologna e la Germania. Quai munta mintgamai saun frestg per las singulas populaziuns ed uschia pli bunas schanzas da surviver. Per surviver a lunga vista dovri tenor la scienza actuala 1'000 animals creschids en ina populaziun da lufs. Sa maschaidan differentas populaziuns alura dovri 250 animals per segirar la populaziun.
Vinavant datti la populaziun da las Dinaridas e dal Balcan che viva davent da la Grezia enfin en la Croazia. Quella populaziun dumbra circa 4'000 lufs. Ina ulteriura populaziun datti en la Spagna, la populaziun Iberica. Quella populaziun cumpiglia il mument tenor in rapport circa 2'500 animals. La pli pitschna populaziun è quella da la Scandinavia. En il territori da la Svezia e la Norvegia vivan il mument 400 lufs. Quella populaziun è il pli fitg periclitada, damai ch'ella è isolada da las autras populaziuns.
Funtauna: Kora (2020)