Tge resta dal premi Wakker?
L'onn 2010 ha la vischnanca da Fläsch gudagnà il premi Wakker – ma bunamain na fissi betg vegnì uschè lunsch. Da quai temp stevan en il cor dil vitg profils, per pudair construir ina chasa nova. Da quai è resultada la discussiun, quant impurtant ch'il maletg da la vischnanca è.
Nus avain oz in maletg dal vitg che correspunda a quai ch'igl era pli baud.
Uschia è il maletg dal vitg restà e quai ha manà tar il premi da Wakker. Era 15 onns pli tard sentian els anc l'influenza da quest premi, di il president communal: «I dat anc adina guids da Wakker – glieud vegn tar nus e guarda la vischnanca, che ha gudagnà il premi Wakker.»
Sumegliant è quai tar in’autra vischnanca che ha gudagnà il premi Wakker avant 50 onns – Guarda en l’Engiadina bassa.
Guarda è vegnì pli enconuschent – sch'ins va tras la Svizra e di «jau vegn da Guarda», lura san tuts nua che Guarda è.
Tge che ha perschuadì la giuria, èn stads ils sforzs per mantegnair il maletg d' ina vischnanca tipica engiadinaisa. Il premi Wakker ha schizunt gì ina uschè gronda influenza, che el ha pudì salvar la scola, cura che la ProGuarda ha supplitgà famiglias cun uffants dad ir a Guarda.
Il premi Wakker para damai d'avair ina gronda influenza sin ils vitgs che al gudognan – uschia èsi pussaivel che la Val Puschlav, ch'ha gist gudagnà il premi, profita er da quai.
In vitg da muntogna cun flair mediterran
Quest onn èsi la vischnanca da Poschiavo che survegn l'onur dal premi Wakker. La festa uffiziala per la surdada dal premi vegn ad avair lieu ils 23 d'avust. La vischnanca da Poschiavo portia tenor la Protecziun da la patria da la Svizra in flair mediterran en las Alps. Quest flair regordia d'in temp fascinant nua che Poschiavo era in lieu vivent per il commerzi tranter il Grischun ed l'Italia, hai num en la communicaziun. La fin dal 18avel tschientaner sajan blers abitants emigrads per tschertgar lur fortuna sco pastizier en metropolas europeicas. La bainstanza che quai ha purtà sa mussia anc oz en furma da chasas patrizianas plain eleganza, ils uschenumnads «palazzis». Quels palazzis èn daventads part da l'Inventari federal dals lieus svizzers d'impurtanza naziunala degns da protecziun ISOS.
Sis victurs grischuns hai gia dà
Gia dapi l'onn 1972 undrescha la Protecziun da la patria da la Svizra cun il premi Wakker – ch'è dotà cun 20'000 francs, ma ha cunzunt ina valita simbolica – a vischnancas politicas da l'entira Svizra per lur protecziun dal maletg dal lieu. Sper la vischnanca da Poschiavo han fin uss las tschintg suandantas vischnancas grischunas – ed ina organisaziun – gudagnà il premi:
- Nova Fundaziun Origen a Riom (2018): Tenor la Protecziun da la patria da la Svizra dettia la Nova Fundaziun Origen cun ses festival cultural novas perspectivas ad in entir vitg. Il festival Origen derasia il patrimoni cultural indigen lunsch ordaifer da la regiun.
- Bregaglia (2015): La Bregaglia mussia tenor la Protecziun da la patria da la Svizra ch'i saja pussaivel da promover il svilup autonom sin basa dal patrimoni cultural da bajegiar. La vischnanca mussia ina voluntad da mantegnair l'atgna identitad e quai rendia pussaivel ch'els chattian schliaziuns individualas e creativas per sfidas sco per exempel la construcziun d'abitaziuns secundaras u la depopulaziun dal vitg.
- Fläsch (2010): La vischnanca Fläsch ha la Protecziun da la patria da la Svizra onurà pervia da la planisaziun locala che saja innovativa. Ins haja pudì tegnair las vignas – ch'èn caracteristicas per il lieu – amez il vitg, quai senza impedir il svilup da construcziun da la vischnanca.
- Vrin (1998): La vischnanca integreschia tenor la Protecziun da la patria da la Svizra ils edifizis ch'èn necessaris per in'agricultura moderna cun gronda premura en il vitg. Il medem mument promovia la vischnanca era la situaziun economica dals purs tras mesiras organisatoricas. Tut quai creeschia ina cuminanza da vitg che po surviver.
- Splügen (1995): La vischnanca dumognia tenor la Protecziun da la patria da la Svizra bain da mantegnair e tgirar il maletg dal lieu degn da protecziun durant ch'ella cuntinueschia vinavant il svilup d'in turissem durabel. Splügen saja pia in exempel per autras vischnancas muntagnardas en Svizra.
- Guarda (1975): La Protecziun da la patria da la Svizra onurescha cun il premi Wakker la prestaziun da las generaziuns preschentas ch'han dumagnà da mantegnair il maletg dal lieu unic d'in vitg da muntogna. Guarda saja stà confruntà cun in'agricultura stgarsa, ina situaziun da turissem plitost modesta ed l'emigraziun d'abitants ed abitantas.