I na sa lascha betg snegar: L’agricultura da muntogna e l’economia d’alp èn confruntadas cun grondas midadas. Quai n’è betg ina frasatscha da la maisa radunda. Quai èn pleds da Thomas Roffler. En ses uffizi sco president da l’Uniun purila grischuna è el il «pur suprem» dal Grischun. Ed el vesa ch’i sto dar in svilup sin las alps tradiziunalas e tar las purarias en muntogna: «La midada dal clima n’è betg da survesair. Lura essan nus confruntads cun ina societad che daventa adina pli urbana. E nus na dastgain betg emblidar la confruntaziun actuala cun ils animals da rapina.» Quai èn mo trais puncts che Thomas Roffler ha menziunà quest mardi sin var 1950 m s.m., sin l’Alp dil Plaun sur Sched en la Tumleastga.
Ina staziun per la muntogna
Mardi èn numnadamain vegnidas preschentadas sin l’Alp dil Plaun – en preschientscha da numerusas schurnalistsas e schurnalists – las lavurs da la uschenumnada «Staziun experimentala per las alps e l’agricultura da muntogna» da la Agroscope (boxa). Quella staziun vuless prender per mauns las midadas che dattan rumpatesta al «pur suprem».
Ma l’entir program da retschertga da la staziun è multifar e cumplex – e cuzza tschintg onns. El fa l’artg sur quatter differents accents: l’alpegiaziun adattada al lieu, la tecnologia da latg, il management sin las alps e la cultivaziun dad ers en l’agricultura da muntogna. Concretamain cun l’Alp dil Plaun sur Sched han da far be dus sutprojects da tut quels quatter accents.
In claus serrà per la muaglia
Tranter auter prenda la staziun sut la marella en in project quant pavel, vul dir quant e tgenin pastg ch’i dat per la muaglia sin las alps. Quel project parzial da la staziun va pasculond sin 13 differentas alps en Svizra, ed apunta era sin l’Alp dil Plaun.
En quatter pitschens claus da 25 meters quadrats amez la bella pastgira na po la muaglia betg pascular. Qua vegn però l’agronoma Rut Janett dal Plantahof sperasvi var quatter giadas durant ina stagiun d’alp. Ella taglia l’erva, paisa quella e prenda provas da humus. Rut Janett ha declerà mardi sin l’Alp dil Plaun: «A la fin dals quints vai per la dumonda, quant pavel che crescha sin quest’alp d’exempel. Quellas datas servan lura sco referenza per definir quanta muaglia che pudess alpegiar en l’avegnir sin questa u sin in’autra alp. Quai è in’indicaziun impurtanta, perquai ch’ina alp na po gea betg chargiar dapli muaglia che quai ch’è lubì.»
La diversitad è fragila
Sper la quantitad vai tar quest experiment era per la qualitad – u meglier ditg per la diversitad. Las provas d’ervas e flurs alpestras or dal claus da 25 meters quadrats vegnan identifitgadas e dumbradas. Sin pastgiras magras, sco quellas sin l’Alp dil Plaun, èn vegnidas cumprovadas en media var 37 spezias da plantas. Quai para d’esser a prima vista ina gronda diversitad, però ils responsabels da project han rendì attent che la varietad è era periclitada. La raschun: in terz da las totalmain 300 plantas èn vegnidas identifitgadas mo ina giada sin tut las surfatschas examinadas en Svizra.
Different pavel e differents gusts
Ma tut quellas indicaziuns da quantitad (pavel) e qualitad (diversitad) avessan da servir als chantuns per pudair sviluppar e planisar las alps en lur intschess. Tranter auter vegn fatg experiments er en il Grischun – betg sin l’Alp dil Plaun, mabain en il Surses – cun novas maschaidas da pavel, vul dir cun different pastg che pudess forsa esser pli resistent durant stads da sitgira.
In entir manual ha la staziun gia edì la fin dal 2023. En quel èn vegnidas publitgadas recumandaziuns co che las alps pudessan s’arranschar cun plantas – u forsa las eliminar – che n’èn betg giavischadas sin la pastgira. I va qua per la dumonda co evitar che il pastg surcrescha p.ex. cun fegliascha (Blacke) ubain cun grusaida/cresta-cot u autra chaglia.
Canera ed in zuic electric
Sper tut questas examinaziuns e recumandaziuns pli biologicas, datti en il rom da l’entir pachet da la staziun era retschertgas pli tecnicas. Interessanta è in’evaluaziun en il chantun Berna. Là vulessan ils scienzads chattar ora pertge ch’ils chaschiels d’alp da 16 differentas alps gustan talmain different. Emprims resultats mussan tranter auter quant ferm che er pitschnas differenzas durant chaschar pon influenzar radicalmain il gust.
In auter sutproject ordvart interessant per alps grischunas è quel da las saivs virtualas. Formulà simpel: I na dat betg pli saivs da fildarom che dattan in zuic electric, mabain mo pli in rayon virtual da GPS. Las vatgas portan enturn culiez enstagl dad ina stgella in apparat electric che fa canera, sch’ellas s’avischinan al cunfin da lur pastgira. E l’apparat dat perfin in zuic, sche l’arment banduna il claus virtual.
Quest sistem è bain anc scumandà en Svizra. Però tenor Caren Pauler, Sarina Danioth e Manuel Schneider dad Agroscope mussan emprims tests tar in’alp en il chantun Vad ch’il sistem funcziuna, resalvà ch’el vegnia era applitgà correct. Che ils animals s’endisian spert vi dals apparats ed ils impuls, ils quals sajan perfin pli debels che tar ina saiv convenziunala. Ma els han era rendì attent mardi sin l‘Alp dil Plaun ch’i saja anc d’evaluar pli da rudent il sistem – ed insumma da spetgar ch’el vegnia forsa lubì.
Senza animals da rapina
En las numerusas evaluaziuns, perscrutaziuns e projects che la «Staziun experimentala per las alps e l’agricultura da muntogna» ha preschentà quest mardi sur Sched, manca atgnamain mo in punct: la coexistenza cun ils animals da rapina. Quai ha sa chapescha era remartgà Thomas Roffler, il «pur suprem» grischun. Ed el ha perquai constatà cun in surrir envers la FMR: «En quest rom na vegn quai ussa betg perscrutà. Quai è sa chapescha da deplorar. Ma la perscrutaziun va gea vinavant. E lura, tgi sa, vegn era quai anc perscrutà in bel di!»
