Sch’ins avess rut ina chomma avant 80 onns, alura avess ins survegnì in gip u ins avess stuì star en letg e metter ad aut la chomma. Uschia sa regorda Urs Rüetschi – el ha fundà l’institut da furmaziun ch’è ina part da la fundaziun AO. Tenor in studi da la SUVA ch'el citescha eran 40% da las persunas che han rut ina chomma suenter invalids. Da las persunas che han rut il chalun eran suenter 60% invalids. Quai saja tenor Urs Rüetschi stàin donn nunimaginabel pertge ch’il tractament n'era betg ideal.
-
Bild 1 von 4. Il center d'AO a lur da Tavau. Quest è il lieu principal. Bildquelle: © AO Foundation, Communications & Events.
-
Bild 2 von 4. I vegn perscrutà da guarir ruttadiras cun fixar struvas e plattas a l'oss. Bildquelle: © AO Foundation, Communications & Events.
-
Bild 3 von 4. Ils prototips per las plattas, scruvs e stgainas vegnan fatgas en l'ufficina da la AO. Bildquelle: © AO Foundation, Communications & Events.
-
Bild 4 von 4. La fundaziun d'AO ha labors e biros sin l'entir mund. Passa 500 plazzas cumplainas ha la AO. Bildquelle: © AO Foundation, Communications & Events.
Da quest temp haja dà in pèr ortopedists e chirurgs creativs en l’Europa che han cumenzà ad experimentar cun ruttadiras d’ossa: Austriacs han lavurà cun guttas e Franzos e Beltgs cun plattas. Questas metodas eran dentant era dispitaivlas, cun quai ch'il ristg d’ina infecziun suenter in'operaziun era aut. In chirurg svizzer, Maurice Müller è tuttina s'interessà per questa metoda ed ha guardà tiers a ses collegas.
En quest senn n'han ils chirurgs da l’AO betg inventà questa metoda, ma copià.
Enturn il 1950 è il chirurg Müller turnà en Svizra ed ha partì sia nova savida cun collegas. La metoda da fixar ina ruttadira cun plattas e cun struvas han els sco emprim testà vi d'ossa d’umans morts. Pli tard han els operà pazients e pazientas e gì success. Quests 13 umens han fundà la AO – la Arbeitsgemeinschaft für Osteosynthesefragen. Tenor Urs Rüetschi ha la metoda gì success pervia da quatter chaussas:
- Els han decis da far tut diversa e blera perscrutaziun.
- Els han ditg ch'i dovra instruments standardisads. Uschia che mintgin ha las medemas chaussas per operar e ch’els san uschia congualar ils resultats.
- Els han empermess da documentar tut - mintga pazient e pazienta avant e suenter l’operaziun e la guariziun. Cun questas milli infurmaziuns han els pudì cumprovar, che la metoda d’operar la ruttadira dat megliers resultats che da duvrar in gip.
- La quarta chaussa geniala tenor Urs Rüetschi è stada, ch’els han ditg, che mo persunas che han fatg la scolaziun tar la AO pon cumprar quests instruments standardisads. Uschia pudevan els esser segir, ch'il standart è tar mintga operaziun il medem.
En pli han els fatg scolaziuns e congress cun chirurgs e chirurgas da tut il mund, uschia che questa metoda è sa derasada. Però, era la metoda convenziunala vegn anc adina duvrada. Tar uffants e tar ruttadiras pli simplas survegn ins in gip. Circa il 1990 è l’AO vegnida a Tavau. Suenter che la cura da tuberculosa n’era betg pli in grond tema, hai dà bleras chasas vidas. Ina da quellas ha la fundaziun duvrà sco labor. Tiers è vegnì che tuts ils fundaturs èn era ids gugent cun ils skis. Quai di Urs Rüetschi cun in rir.
E per discutar e perscrutar davart ruttadiras ins haja en in territori da skis – betg mo a Tavau, ma en l’entir Grischun – dapli access a pazients e pazientas. Cun l'ir dals onns èn sper la perscrutaziun da l’ossa era vegnids vitiers donns vi dal spinal ed autras parts dal corp.
Oz vegn perscrutà cun tocs dal corp da donaturs, vid animals – surtut nursas – e cun ossa artifiziala. Actualmain datti sur 500 plazzas cumplainas tar la fundaziun AO ch’en repartidas sin l’entir mund. Passa la mesadad lavuran en il lieu principal a Tavau. La fundaziun na lavura betg per far gudogn. Tenor Urs Rüetschi saja la fundaziun dentant ina ritga, surtut pervi dals documents da la perscrutaziun.
Ils raps vegnan da quai, che la fundaziun ha vendì avant intgins onns tut ils patents da las tecnologias. Quai è il fundament che nus gestiunain per finanziar nossas activitads.
Sper quai survegn la fundaziun raps per ils curs ch’ella porscha e tscherts projects da perscrutaziun vegnan sustegnids da la confederaziun e da l’Uniun Europeica. La AO ramassa a Tavau novas ideas, perscrutescha auters tocs dal corp e venda ulteriuras licenzas. Tenor Urs Rüetschi è numnadamain mai perscrutà afin.
Tge vegn oz anc perscrutà?
Prest 70 onns vegn gia perscrutà en ils champs da la fundaziun AO. Il lieu principal è ina gronda chasa a l’ur da Tavau – sper quella datti stallas ed ina ufficina che tutgan era tiers. Ladina Hofmann ha en sia carriera da 16 onns schon lavurà en divers lieus en la fundaziun: il labor, la sala d’operaziun ed actualmain surtut davos il computer. La biomecanista è manadra d’in grond project e sto rapportar tut, respunder dumondas e coordinar bler.
Il project ch’ella maina datti dapli prest 10 onns ed i sa tracta d’ina platta che duai guarir ina ruttadira vi da l’oss da la chomma sura, sur il schanugl. Quella platta è bunamain 30 cm lunga, d'argient ed in pau storta. Questa platta è speziala pervia da la sfessa ch’ella ha. Uschia sa laschia la platta mover in zic e quai stimulescha da guarir. En pli è questa platta pli grossa e na rumpa uschia betg uschè spert. Ladina Hofmann è oriunda da Scuol ed è suenter il studi da scienza da moviment, sport e biomecanica vegnida en l’AO – Arbeitsgemeinschaft für Osteosynthesefragen.
Jau na sun betg quella che vegn cun las novas ideas, jau na sun betg l'«Einstein» qua.
I n'è betg adina uschia che la fundaziun fa part d'in project dad A fin Z. Tar questa platta èsi però stà il cas, che l’idea è naschida en chasa. Suenter emprimas perscrutaziuns en il labor va il plan vinavant en l’ufficina da l'AO. Là è la plazza da lavur da Flurin Spiller, era el è oriundamain da Scuol. El ha fatg il giarsunadi en l’AO e lavura dapi 10 onn sco polimecanist. Sia lavur è da far ils prototips tenor plan ch’el ha survegnì dal chirurg, da la inschignera u dal geolog.
-
Bild 1 von 3. Ladina Hofmann ha en maun il project che va bunamain dapi diesch onns e ch'ella maina: la platta che duai guarir ina ruttadira sur il schanugl. Bildquelle: RTR.
-
Bild 2 von 3. Flurin Spiller vi dad ina maschina nua ch'el producescha ils prototips. Bildquelle: RTR.
-
Bild 3 von 3. L'ufficina nua che Flurin Spiller lavura dapi diesch onns. Bildquelle: RTR.
En mintga cas è il material impurtant, pia ch’il corp cumporta bain quel ed era ch'i n'ha nagins tocs gits.
Per part po quai durar mais enfin che tut è gist tar il prototip. Flurin Spiller fa ina lavur fitg precisa cun ina fresa. Per exempel n'è tar la platta dal project menziunà la sfessa gnanc in centimeter largia. En pli sto el esser bun da studegiar en trais dimensiuns. Il prototip che Flurin Spiller ha fatg va en in proxim pass enavos en la perscrutaziun per empruvar la platta vi d'animals. Sche quai funcziuna vegn la platta l’emprima giada testada tar umans.
E là cumenza il process quasi puspè tar nulla, manegia Ladina Hofmann. Ins sto numnadamain resguardar bleras regulaziuns. Per exempel sche questa platta è cumpatibla per ir en il MRI. Sche la guariziun funcziuna cun questa platta cun la sfessa vegn per il mument testà tar 110 pazientas e pazients en l’Europa.
En questa fasa dal studi vegnan ramassadas tuttas infurmaziuns, co questa platta gida a guarir ina ruttadira sur il schanugl. Questa platta è in exempel per in product da la fundaziun AO ch'era l'emprim ina skizza sin il palpiri. Ed ussa è quai ina platta ch’è plazzada a l’ossa dal pazient e pazienta.