Pudair communitgar libramain sia atgna opiniun è in dals basegns fundamentals da l'uman. La libertad d'opiniun sco er la toleranza èn valurs centralas ed indispensablas per il funcziunar d'ina societad moderna e democratica. Ma tant la libertad d'opiniun sco la toleranza han lur pretsch – ed er lur cunfins. L’atgna libertad dad omadus finescha là, nua che la libertad dal visavi cumenza.
Il pretsch da l'atgna libertad d'opiniun è da supportar autras opiniuns, da tadlar e da tolerar quellas. Quai po esser dolurus. A propos cunfin da la libertad d'opiniun di Maya Hertig, professuressa per dretg constituziunal svizzer ed europeic a l'Universitad da Genevra: «Il dretg d'avair in'atgna opiniun n'è betg reschtrenschibel.» En la conclusiun inversa signifitga quai er che nagin n'ha il dretg da betg vegnir crititgà.
Il pretsch da la toleranza è dad er stuair esser intolerant. Ina toleranza illimitada maina automaticamain er a la spariziun da la toleranza. Uschia ston vegnir mess cunfins. Pertge che: sche nus extendain la toleranza illimitada schizunt sin persunas ed opiniuns intolerantas, sche nus n'essan betg pronts da defender in urden social tolerant cunter las attatgas da l'intoleranza, vegnan las persunas tolerantas destruidas – e la toleranza cun ellas.
Co statti cun la libertad d'opiniun?
En Germania n'inditgescha gnanc mintga segunda persuna da pudair exprimer libramain sia opiniun . In resultat starmentus per in pajais vischin democratic. Per la Svizra na datti nagins studis correspundents. Tuttina pon ins observar er en Svizra, co che la «cultura d’eliminar (cancel culture)» daventa in politicum e co che la debatta publica vegn moralisada adina pli fitg. Il barat cun persunas dad in’autra opiniun vegn temì, gnanc prendì en mira.
Chattar cumpromiss n'è betg pli en vogue.
La tema da vegnir eliminà po manar a svilups fauss. Ils sentiments determineschan, tge ch'è bun e tge che na correspunda betg – fatgs n'han strusch pli plaz. Qua tras ha er patì la cultura da dialog, il pensar alv e nair ha prendì suramaun. Covid e l'anonimitad da l'internet han favurisà quest svilup ch'i na dat ils ultims onns strusch pli punts tranter differentas opiniuns. Chattar cumpromiss n'è betg pli en vogue . Quai che na cunvegn u na plascha betg, vegn eliminà entaifer curt temp. Argumentà vegn cun la morala, il context d'ina formulaziun ubain dad in'acziun na gioga savens nagina rolla. E sch’il shitstorm è ina giada lantschà, èsi grev da pudair argumentar cun saun giudizi.
Dapli objectivitad – damain morala individuala
Per il funcziunament d'ina sauna democrazia èsi perquai giavischabel ch'i dettia dapli dialog empè da monologs, dapli arguments e main morala individuala sco er dapli curaschi a l’intoleranza ed ina clera tenuta, nua ch'i fa da basegn.
Dialog enstagl da monolog: ir en in dialog vul dir, ir a la tschertga da la vardad. E quai en in barat cun in visavi. Quai premetta che jau taidlel, che jau sappia adattar mia posiziun e che jau la poi forsa schizunt reveder. Monologs che servan mo a rinforzar l'atgna identitad e pia mo a sasez, impedeschan il dialog. Per plaschair damain da quai.
Dapli objectivitad, main morala individuala: Jau ma giavisch dapli debattas e dispitas per eruir tge ch'è facticamain endretg u fallà, empè da definir tge ch'è bun e nausch. Quai che constat facticamain san ins definir fitg simpel. Quai ch'è moralmain gist, po definir be l’entira societad – singuls individis na pon betg propi pretender la rolla dals apostels da la morala.
Dapli intoleranza – dapli tenuta: la vaira toleranza n'è betg pussibla senza tenuta. Ella pretenda la prontezza da dir er NA. Vaira toleranza dumonda damai adina er la prontezza dad esser intolerant/intoleranta là, nua ch'i fa da basegn. Perquai che – cun ils pleds da Joachim Gauck: Be sche nus ans defendain cunter las attatgas dad intolerants, pudain nus garantir la toleranza e cun ella nossa societad democratica.
Tge è Vossa opiniun? Jau ma legrel sin il barat:
flavio.bundi@rtr.ch