La guerra - Tgè ch’è capità fin uss en la guerra en l’Ucraina – part 2

27-05-2022

26-05-2022

• Kiev saja anc adina la mira principala en la guerra da l'Ucraina. Quai ha ditg oz il president da la citad, Vitali Klitschko a Tavau, al Forum mundial d'economia. A Kiev sajan 300 bajetgs e 220 chasas d'abitar destruidas. Per puspè reconstruir la citad, quinta Klitschko cun prest 85 milliuns francs. Ma betg be l'infrastructura saja destruida, er l'economia. I dettia vinavant mintga di pliras giadas alarms da sirenas.
• En l'ost da l'Ucraina datti mumentan grevs cumbats. L'armada russa bumbardescha il territori cun artigliaria ed ha er lantschà attatgas or da l'aria. Uschia haja la Russia conquistà bunamain l'entir territori da Luhansk, ha communitgà il guvernatur. La situaziun saja extrem mala – almain 150 persunas hajan stuì vegnir sepulì en ina fossa communabla. Observaders da guerra da l'exteriur supponan ch'ils Russ vegnian a circumdar pliras brigadas ucranaisas en ina da las grondas citads en la regiun da Luhansk.
• Il president ucranais Wolodimir Selenski ha danovamain refusà da surlaschar territori a la Russia. Quai suenter che l'anteriur minister da l'exteriur american, Henry Kissinger, aveva pretendì quai da l'Ucraina durant il Forum mundial d'economia WEF. Tenor Kissinger possia la guerra be vegnida schliada uschia. Durant in pled da video la notg sin oz è Selenski sa mussà trumpà er dals discurs al WEF a Tavau. Tranter auter ha el ditg ch'i n'emportia betg tge ch'il stadi russ fetschia, i dettia adina insatgi che vesia be ses agen interess.

25-05-2022

• La Svizra vul gidar l'Ucraina da vegnir vi da daners bloccads d'in confident da l'anteriur president ucranais Viktor Janukowitsch. Janukowitsch era vegnì cupitgà l'onn 2014, el aveva ina tenuta positiva envers la Russia. Cun la procedura ch'il Cussegl federal ha instradà oz duain valurs da facultad da passa 100 milliuns francs la finala chattar la via enavos en l'Ucraina. Concret ha il Tribunal administrativ federal uss l'incumbensa d'examinar sche las premissas per confiscar las valurs da facultad èn accumplidas.
• En il Donbass s’avanzan las truppas russas adina pli fitg. Cun attatgas massivas da l’artigliaria ed ord l’aria han ellas chatschà davent ils defensurs ucranais da plirs lieus en l’ost dal pajais. La front ucranaisa ballucca. En in messadi da video ha discurrì il president ucranais Wolodimir Selenski d’ina situaziun difficila en las regiuns da Donezk e da Luhansk nua che la Russia tiria ensemen sias forzas armadas.
• En l’Ungaria vala a partir dad oz il stadi d’urgenza pervi da la guerra en l’Ucraina. Quai ha annunzià il primminister Victor Orban via Facebook. Ses cabinet dovria il spazi d'agir per pudair reagir spert sin las sfidas da la guerra. Al mund smanatschia ina crisa economica. L’Ungaria na dastgia betg sa maschadar en questa guerra per garantir la segirezza finanziala da las famiglias, uschia Orban.

24-05-2022

• Il concern d’industria svizzer Sulzer sa retira cumplettamain dal martgà russ. Immediat cumenzia Sulzer da vender sias activitads en Russia, hai num en ina communicaziun. Da questa decisiun sajan pertutgads 300 emploiads. Sulzer è stà activ en Russia plirs decennis. L’onn passà sajan 3% da tuttas empustaziuns vegnidas da la Russia. L’emna passada ha Sulzer gia serrà sias duas filialas en Pologna, perquai ch’il pajais ha mess il concern svizzer sin la glista da sancziuns.
• La crisa en l’Ucraina è in problem global, ha ditg il president dals Stadis Unids Joe Biden ad in inscunter a Tokio. I giaja numnadamain per l’impurtanza ed il mantegniment dal sistem internaziunal, l’integritad territoriala e la suveranitad.
• Il president ucranais ha pretendì sistems moderns per la defensiun cunter rachetas ed aviuns da cumbat. La guerra dura uss gia dapi trais mais. En quest temp han truppas russas attatgà 3'000 miras ord l’aria e sajettà radund 1’500 rachetas. En ils blers cas han ellas attatgà miras civilas.
• 87 persunas èn mortas d'in'attatga cun rachetas russas sin ina caserna en la citad Desna en il nord da l’Ucraina. Il president ucranais ha concedì d'avair patì la pli gronda perdita d'ina singula attatga russa d'enfin qua. Entant ha l’Ucraina survegnì l'empermischun da circa 20 pajais per ulteriur agid militar, tranter auter da l'Italia, l'Austria, il Danemarc e la Pologna. Quai ha communitgà il minister da defensiun american Lloyd Austin da la nova gruppa da contact internaziunala per l'Ucraina.

23-05-2022

• In schuldà russ è vegnì sentenzià en Ucraina ad arrest per vita duranta. La dretgira ha Kiev è da l'opiniun ch'i saja cumprovà ch'il schuldà haja mazzà in civilist che n'era betg armà, suenter che la guerra en Ucraina ha cumenzà. L'um da 21 onns aveva confessà davant dretgira e ditg ch'el haja exequì in cumond che saja vegnì da surengiu. La sentenzia n'ha anc betg vigur legala. Quai è stà l'emprim tal process nua ch'igl è ì per crims da guerra da vart russa. L'ONU ha dumbrà dapi l'entschatta da la guerra almain 3'800 civilists mazzads. Il dumber real vegnia probablamain ad esser in bun tant pli aut.
• Per l'emprima giada datti sin il mund passa 100 milliuns persunas stgatschadas pervi da violenza. Quai record annunzia l'Autcumissariat da las Naziuns Unidas per ils fugitivs – UNHCR. La raschun sajan la guerra en l'Ucraina ed auters conflicts. Per il schef da l'UNHCR stoppia questa cifra esser in clom da svegliar, in clom per schliar ed evitar conflicts. La cifra da l'UNHCR cuntegna fugitivs ed requirents d'asil, sco era persunas ch'èn vegnidas stgatschadas en l'agen pajais.
• En il sid da l'Ucraina hai da in attentat cun bumba sin il schef da l'uschenumnada «administraziun dal pievel» dad Enerhodar. El è vegnì grev blessads tras l'explosiun. Tenor indicaziuns ucranaisas, saja stà ina acziun planisada da partisans cunter in collavuratur cun l'inimi. Ad Enerhodas sa chattà la pli gronda ovra atomara da l'Europa.
• L'armada russa ha en trais mais pers en l'Ucraina tanta schuldada sco l'Uniun sovietica en nov onns guerra en l'Afganistan. Quai stimeschan experts dal servetsch secret englais, tenor ina communicaziun dal departament da defensiun. Schletta tactica, suveranitad aviatica limitada e flexibilitad manglusa sajan ils motivs principals per las bleras morts. Tenor ils experts pudessan questas cifras midar la percepziun da la guerra tar la populaziun russa.

22-05-2022

• L’Ucraina ha prolungà il dretg da guerra – che vala dapi la fin da favrer – per ulteriurs 90 dis. En pli ha il parlament a Kiev approvà la mobilisaziun generala fin ils 23 d’avust. Quai han communitgà plirs deputads sin Telegram. Il dretg da guerra dat a l’armada dapli cumpetenzas e restrenscha la libertad dals burgais, sco per exempel il dretg da demonstrar. Da prolungar il dretg da guerra interpreteschan experts sco indicatur quant ditg che l’Ucraina quintia che la guerra pudess anc durar.
• Entant pretenda il president ucranais Wolodimir Selenski ulteriuras sancziuns cunter la Russia. El haja discurrì cun il schef da la regenza taliana, Mario Draghi, sur da quai, ha ditg Selenski en ses messadi da video quotidian. L’armada russa haja destruì dapi l’entschatta da l’invasiun avant trais mais bunamain 1'900 scolas, universitads ed autras instituziuns da furmaziun. La Russia haja quasi tramess tut sias resursas per destruir il pajais, uschia il president da l’Ucraina vinavant.
• La Russia ha para rinforzà sia offensiva en l’ost da l’Ucraina. Per lung da l’entira front en il Donbass dettia attatgas cun aviuns, artigliaria e panzers. Il president ucranais discurra en quest connex d’ina situaziun extrem difficila. Entant ha il schefnegoziader ucranais suttastritgà ch’els na vegnian betg a surlaschar terren a la Russia. Pir cura che quai saja cler, dettia discurs davart ina pausa da cumbat. L’ultima giada ch’ils schefnegoziaders da las duas partidas da conflict èn s’inscuntrads, è para gia stà avant passa in mais.
• I pudess dar in barat da praschuniers da guerra tranter l'Ucraina e la Russia. Tenor il politicher russ Leonid Sluzki surdess la Russia ils cumbattants dal regiment d'Asow a l'Ucraina, sche lezza relaschass l'oligarch Viktor Medwedtschuk. Il politicher pro-russ vala sco pli stretg allià da Wladimir Putin en l'Ucraina. El era vegnì arrestà mez avrigl. En Russia èn dentant era plirs politichers encunter in barat dals defensurs da Mariupol, els vulan che quels vegnian avant dretgira.

21-05-2022

• Il president dals Stadis Unids Joe Biden ha mess en vigur il pachet d’agid per l’Ucraina da bunamain 40 milliardas dollars. Biden ha suttascrit la lescha a Seoul a chaschun da ses emprim viadi en l’Asia dapi ch’el è entrà en uffizi. Entant ha Moscau ordinà in scumond d’entrar en Russia per bunamain 1'000 burgais americans, tranter quels il president Joe Biden, il minister da l’exteriur Antony Blinken ed il schef dal CIA, William Burns.
• La guerra en l’Ucraina po be vegnir terminada sin via diplomatica. Quai ha ditg il president ucranais Wolodimir Selenski en la televisiun. La finamira da la regenza ucranaisa saja che tut saja puspè uschia sco quai ch’i saja stà avant l’invasiun russa ils 24 da favrer. L’ultim temp n’han ils discurs da pasch tranter la Russia e l’Ucraina betg fatg progress.
• Suenter che la citad da port Mariupol è uss cumplettamain sut controlla russa, tema l’Ucraina che las truppas russas s’avanzian anc pli fitg en l’ost dal pajais. En il Donbass dettia cumbats intensivs, quai ha annunzià il guvernatur militar ucranais da la regiun da Luhansk, Serhij Hajdaj. La citad Sjewjerodonezk vegnia dapi dis bumbardada massivamain or da l'aria. I dettia morts e ferids. Tenor il guvernatur emprovan las truppas russas da destruir la citad uschia sco ch'i hajan gia fatg cun Mariupol. Il guvernatur ha dentant refusà la pretensiun dal minister da defensiun russ Sergej Schoigu che la Russia haja quasi conquistà l’entira regiun da Luhansk. Nagina da las indicaziuns po vegnir verifitgada independentamain.
• La Russia na furnescha dapi oz en damaun betg pli gas a la Finlanda. Quai conferma il concern da gas finlandais Gasum. Il concern russ Gazprom na furnescha betg pli gas perquai che Gasum na paja betg ils quints en rubels, sco pretendì da Gazprom. L'interpresa finlandaisa saja sa preparada per quest cas e dovra uss gas che vegn da l'Estonia.
• La Nato duai furnir armas modernas a la Moldavia, quai pretenda la ministra da l'exteriur da la Gronda Britannia. En ina intervista cun la gasetta «Telegraph» ha ella ditg ch'il president russ, Wladimir Putin, veglia stgaffir in imperi russ, e mo perquai che l'attatga sin Kiev n'ha betg funcziunà sco planisà haja el betg smess ses plans. Perquai saja impurtant da grantir che l'Ucraina ed auters pajais vulnerabels sco la Moldavia sa possian defender. Quai funcziuneschia cun rearmar ils stadis tenor standards da la Nato.
• La Germania duai surpigliar il timun tar las stentas da sustegnair l'Ucraina. Quai pretenda Anders Fogh Rasmussen, l'anteriur secretari general da la Nato. Sco Rasmussen ha ditg a la gasetta «Handelsblatt» saja cler, che la Germania saja fitg dependenta dad imports da gas russ, ina clera posiziun da la regenza tudestga midass dentant l'entira dinamica en l'Ucraina. Rasmussen – ch'è stà da 2009 fin a 2014 secretari general da la Nato – pretenda era in stop immediat d'import dad ieli e gas russ en l'Europa. Ils custs d'ina guerra lunga sajan bler pli auts ch'ils custs d'in embargo.

20-05-2022

• Ils cumbattants ucranais ch’han sur emnas tegnì la dira en l’ovra d’atschal en la citad da Mariupol capituleschan. Quai ha annunzià il cumandant dal regiment d’Asow per video. L’armada ucranaisa haja cumandà da betg pli defender la citad da port destruida. Uschia duaja la vita e la sanadad dals schuldads vegnir protegida. Er il minister da defensiun russ ha annunzià ch’ils cumbattants ucranais sajan vidlonder da capitular. Tenor indicaziuns russas han fin uss passa 1'900 cumbattants ucranais da l’ovra d’atschal occupada capitulà. Tenor indicaziuns da la Gronda Britannia è quella cifra realistica.
• L’Organisaziun per la segirezza e la collavuraziun en l’Europa OSCE ha tramess observaders en l’Ucraina per intercurir violaziuns dals dretgs umans. Al lieu duajan els interrogar perditgas e survivents. Quai ha communitgà l’organisaziun. Ordavant ha la OSCE discurrì cun Ucranaisas ed Ucranais ch’èn fugids en ils pajais vischins da l’invasiun russa. Il focus da las investigaziuns sajan attatgas sin civilists, mazzaments, deportaziuns e tortura. Fin ch’il rapport saja avant maun cuzzia probabel anc mais.
• Radund trais mais suenter che la guerra en l’Ucraina ha cumenzà tira Karin Keller-Sutter in facit positiv co che la Svizra vegn a frida cun ils fugitivs. Tuttina restian bleras dumondas avertas. Perquai duain experts examinar il status da protecziun S.

• La gruppa d'assicuranzas Zurich sa separa da sias activitads en Russia. Quai pervia da la guerra en l'Ucraina. L'assicuranza venda sia fatschenta al management al lieu, hai num en ina communicaziun. Las autoritads da surveglianza russas ston però anc approvar il deal. Sut ils novs possessurs duai la fatschenta en Russia vegnir manada independent e sut in auter num. Questa cumpart è però pitschna: En Russia è la Zurich be preschenta cun ina cumpart da radund 0,3% vi da l'entir martgà d'assicuranzas.
• L'Uniun europeica examinescha il mument pussaivladads da duvrar daners bloccads dad oligarchs russ per reconstruir l'Ucraina suenter la guerra. Quai ha declerà la presidenta da la cumissiun da l'UE Ursula von der Leyen. Uschia possia la Russia contribuir ina part a la reconstrucziun. Ultra da quai propona von der Leyen da liar agids per la reconstrucziun vi da refurmas. Quai en vista al giavisch da l'Ucraina da daventar commembra da l'UE.
• Suenter prest trais mais guerra han ils schefs dal stab general dals Stadis Unids e da la Russia discutà ensemen davart la situaziun en l'Ucraina. Waleri Gerassimow e ses collega d'uffizi american Mark Milley hajan discurrì al telefon davart dumondas d'interess communabel, communitgescha il ministeri da defensiun russ. Il discurs è er vegnì confermà da la vart americana. In pledader dal ministeri da l'exteriur american ha ditg ch'i saja impurtant che las lingias da communicaziun restian avertas. Ils Stadis Unids na partian però betg dal fatg che la posiziun russa en la guerra cunter l'Ucraina saja sa midada.
• Il senat american ha approvà il pachet d'agid per l'Ucraina da prest 40 milliardas dollars. Quai cun ina gronda maioritad. Cunquai po il pli grond pachet d'agid da fin ussa vegnir suttascrit dal president Joe Biden ed ir en vigur. L'ulteriura chombra parlamentara, la chombra dals represchentants aveva gia approvà il pachet avant 10 dis. Quel cuntegna radund 24 milliardas dollars agid militar. Cun il rest duai vegnir procurà che la regenza a Kiew po funcziunar vinavant, e ch'i po vegnir prestà agid economic e da fugitivs.
• L'Ucraina dovra mintga mais bun 4,8 milliardas euros per sa defender encunter l'offensiva russa. Questa summa ha il president ucranais Wolodimir Selenski numnà en ses pled da la saira. Ses pajais dovria perquai spertamain ed avunda agid finanzial. Ils partenaris da l'exteriur na duain betg vesair quest agid sco expensas u regals per l'Ucraina mabain sco contribuziun per lur atgna segirezza, uschia Selenski. El ha plinavant declerà che Moscau rinforzia las attatgas en la regiun da Donbass ed emprovia da destruir uschè bler sco pussaivel.

19-05-2022

• L'Ucraina ha exportà enfin uss durant il matg radund dus terzs pli pauc graun. Quai cumpareglià cun l'onn passà. Enfin uss sajan exportadas radund 643 milli tonnas, ha communitgà il ministeri per agricultura. Il matg 2021 eran quai anc 1,8 milliuns tonnas ch'i han exportà en l'exteriur. Co ch'il graun è vegnì transportà questa giada, n'ha il ministeri betg inditgà.
• Il Cussegl federal na vul betg stgaffir ina taskforce per chattar e bloccar facultads dad oligarchs russ e bieloruss. El propona da refusar ina moziun correspundenta. La realisaziun da las sancziuns è tema tar la sessiun extraordinaria dad omadus cussegls il zercladur.
• La Svizra avra puspè sia ambassada a Kiev. L’ambassadur Claude Wilde e quatter collavuraturas e collavuraturs dal Departament federal da l'exteriur viageschian ils proxims dis enavos en l'Ucraina, communitgescha il departament via Twitter. La situaziun da segirezza en la chapitala ucranaisa lubeschia che la Svizra avria puspè sia represchentanza. L'ambassada era vegnida serrada suenter che la guerra aveva cumenzà ils 24 da favrer.
• Fin uss ha la Svizra furnì passa 500 tonnas rauba d'agid a l'Ucraina. Las Viafiers federalas hajan plinavant furnì a las viafiers statalas da l'Ucraina cabels, batterias da vagus, ventils ed auter material. Quai ha la Confederaziun communitgà a l'ur da l’occurrenza Forum da transport a Leipzig. Cussegliera federala Simonetta Sommaruga ha prendì part al forum. Vitiers ha il departament infurmà che fugitivs ucranais vegnian dapi in temp transportads en segirezza cun trens da la SBB, en collavuraziun cun la Deutsche Bahn e las Viafiers federalas austriacas.
• La Russia metta en privel il provediment global. Quai renfatscha la ministra da l’exteriur tudestga Annalena Baerbock a la Russia. Tar in inscunter da l’ONU a New York ha ella ditg che Moscau na blocheschia betg mo ports ucranais, mabain destrueschia er silos, vias, lingias da viafier e funs. Cun quai impedeschia la Russia che radund 20 milliuns tonnas graun pon vegnir furnidas da l’Ucraina – e quai malgrà che gia uss milliuns d’umans sajan periclitads da fomaz – uschia Baerbock.
• Il president ucranais Wolodimir Selenski prepara ses cumpatriots sin ina guerra pli lunga. En ses messadi per video ha el empermess da deliberar ils abitants dals territoris en il sid dal pajais ch’èn occupads dals Russ. Dentant na possia el betg dir quant ditg che quai vegnia a cuzzar. Perquai vul il president prolungar il dretg da guerra per trais mais. Da be prolungar quel per mintgamai 30 dis fetschia speranzas falladas a la populaziun. Plinavant ha el empermess sustegn dal stadi a tuttas unfrendas da l’occupaziun russa. Per quest intent haja el suttascrit ina lescha – uschia Selenski.

18-05-2022

• L’Uniun europeica vul daventar independenta da charvun, gas ed ieli russ. Ussa ha la Cumissiun europeica preschentà in plan co che quai duai ir. Enfin il 2030 duai l'UE investir fin 300 milliardas euros. Ils daners duain vegnir duvrads surtut per accelerar la midada energetica e cun quai daventar independent da funtaunas d’energia russas. Sco exempel ha la presidenta da la cumissiun europeica Ursula von der Leyen menziunà l’obligatori da tetgs solars. Quel duai valair a partir dal 2025 per edifizis publics e commerzials ed a partir dal 2029 per edifizis d’abitar.
• En l'ovra d'atschal Asowstal a Mariupol han tschients ulteriurs cumbatants ucranais capitulà. Las ultimas 24 uras sajan quai stads 694 cumbattants, rapporta l'agentura da novitads russa RIA sa referind sin il ministeri da defensiun a Moscau.
• Persunas ch'èn fugidas or da l'Ucraina dastgan be pli duvrar gratuitamain il traffic public en Svizra fin la fin da matg, quai communitgescha l'organisaziun da la branscha SwissPass. Silsuenter valian las medemas reglas sco per requirents d'asil e fugitivs dad auters pajais.
• En la citad da port Mariupol hajan bunamain 1'000 cumbattants ucranais capitulà dapi l’entschatta da l’emna. Quai almain tenor indicaziuns russas. I sa tractia da cumbattants che sajan dapi emnas stads sa zuppads en l’ovra d’atschal occupada. Da vart ucranaisa na datti nagina conferma.
• L'Ucraina e la Russia han per il mument interrut lur discurs da pasch. La Russia haja vinavant ses pregiudizis e na chapeschia betg la situaziun reala, ha ditg il negoziader ucranais. Ils discurs cuntinueschian be cura ch’i dettia propostas concretas. Er la Russia ha confermà ch’ils discurs da pasch sajan vegnids interruts per il mument. L'Ucraina saja praticamain sa retratga dals discurs, ha ditg il viceminister da l'exteriur russ.
• Il producent da pachetadis da vaider svizzer Vetropack relascha radund dus terzs da sias 600 collavuraturas e collavuaturs en l 'Ucraina. Suenter che la fabrica a Gostomel era vegnida donnegiada l'entschatta mars na saja a media vista betg pussaivel da producir là, uschia l'interpresa. Malgrà tut n'ha Vetropack betg l'intenziun da dar si daltut il lieu da producziun.

17-05-2022

• Il tribunal penal internaziunal ha tramess 42 expertas ed experts en l'Ucraina. Quels duain intercurir crims da guerra probabels e latiers interrogar perditgas, segirar material da cumprova e sustegnair ils investigaturs ucranais. I saja il pli grond team d'investigaturs ch'il tribunal haja insacura tramess, communitgescha il schefaccusader, Karim Khan a Den Haag. Il tribunal penal internaziunal aveva gia ordavant instradà investigaziuns pervia da crim da guerra probabel. La Russia na renconuscha betg la dretgira. L'Ucraina ha però renconuschì la cumpetenza dal tribunal per ses territori.
• Radund 260 schuldads ucranais han pudì bandunar l'ovra d'atschal dad Asow ch'era bloccada a Mariupol. Quai han communitgà las autoritads ucranaisas. Radund 50 persunas blessadas sajan vegnidas ospitalisadas a Nowo-azowsk en l'ost dal pajais. Ulteriuras persunas sajan vegnidas tras in corridor umanitar ad Olenivka. Omadus lieus èn sin territori controllà da la Russia. Sco il stab general ucranais ha communitgà, vulan ins liberar ils schuldads cun in barat da praschuniers.

16-05-2022

• Il producider dad autos franzos Renault e la chadaina da fast food McDonald’s sa retiran cumplettamain da la Russia. Quai sco reacziun sin l’attatga russa sin l’Ucraina – sco las duas interpresas communitgeschan. Suenter passa 30 onns en il pajais vul McDonald’s vender las filialas ad in cumprader russ. Gia ils 8 da mars aveva l’interpresa serrà temporarmain ses restaurants en la Russia.
• Las truppas ucranaisas annunzian in success cun valita simbolica. Quai tar lur cunteroffensiva en l'ost dal pajais. En la regiun da Charkiv saja la schuldada ucranaisa arrivada – almain en in lieu – fin al cunfin cun la Russia. Tenor il guvernatur regiunal controllescha l'Ucraina vinavant var 10% dal territori da Luhansk, malgrà grevas attatgas russas. Questas indicaziuns na sa laschan betg verifitgar da vart independenta.

15-05-2022

• Ils chantuns fan quitads pervi dals gronds custs per ils fugitivs da l’Ucraina. Per alloschament, custs da viver e cassas da malsauns quintan els cun custs da 1,25 fin 2,25 milliardas francs per l’onn current. L’auter onn pudessan quests custs s’augmentar sin 7,5 milliardas francs. Quai scriva la «NZZ am Sonntag».

• In grond convoi cun fugitivs da la citad da Mariupol è arrivà segiramain en la citad da Saporischschja. Quai rapporta l’agentura da novitads Reuters. Tenor las autoritads localas è quest convoi sa cumponì da 500 fin 1000 autos ed è uschia stada la pli gronda acziun d’evacuaziun ord la citad da port destruida. Anc adina tegnan radund milli cumbattants ucranais la dira en l’ovra d’atschal – lur ultima bastiun. La regenza a Kiev emprova da contractar cun la Russia davart lur evacuaziun. La Russia percunter pretenda ch’els dettian si e daventian uschia praschuniers da guerra.
• La situaziun en la regiun Donbass en l’ost da l’Ucraina resta fitg difficila. Quai ha ditg il president ucranais Wolodimir Selenski. Las truppas russas emprovian da pudair nudar almain in pitschen success là. I sa tracta da l’otgantavel di da guerra en l’Ucraina dapi l’invasiun russa ils 24 da favrer. Ils Russ concentreschan lur attatgas sin l’ost dal pajais, suenter ch’els n’han betg pudì propi s’avanzar a la chapitala Kiev.

14-05-2022

• En il territoris Donezk e Luhansk – en l'ost da l'Ucraina datti sco i para attatgas d'in cuntin da l'armada russa sin l'armada ucranaisa. Pliras emprovas da l'armada russa da surmuntar la defensiun ucranaisa hajan dentant fatg naufragi, annunzia il stab general ucranais. Era il ministeri da la defensiun american ha communitgà che las truppas russas n'hajan enfin oz betg gì success remartgabel en la regiun da Donbass. Ultra da quai datti rapports, ch'il militar russ sa retira da la regiun da la citad gronda Charkiw en il nord-ost da l'Ucraina. Questas indicaziun na sa laschan betg verifitgar independentamain.
• Il president da la Finlanda, Sauli Niinistö a telefonà oz cun Wladimir Putin. El a discurrì cun il president russ davart l'intenziun d'entrar en la Nato. Niinistö a ditg a Putin che la situaziun da segirezza da la Finlanda saja sa midada fundamental ils davos mais. Era pervi da l'invasiun russa en l'Ucraina. Il discurs saja stà direct e senza firlefanzas, hai num en ina communicaziun da la presidenza finlandaisa. Putin a respundì al president Niinistö, tenor il Kreml, che la regenza da la Finlanda fetschia in sbagl, sch'ella bandunia ses status neutral.

audio

Per tadlar curt e cumpact

00:49 min, ord RTR Audio dals 14.05.2022.

laschar ir. Durada: 49 Secundas.

• La gruppa da stadis G7 pretenda da la Russia da chalar a bloccar ils exports da graun ucranais. Quai possia sulet esser in emprim pass, han ditg oz ils ministers da l'exteriur da la G7. Ils ministers da la gruppa da las impurtantas naziuns industrialas democraticas èn sa scuntrads en la Germania. La guerra russa en l'Ucraina portia pretschs che creschian fitg per nutriment, carburants ed energia. Radund 43 milliuns umans sajan en privel d'ina fomina.

• La Russia vuleva controllar per pli ditg ina gronda part da l'Ucraina. Quai annunzia il ministeri da defensiun da la Gronda Britannia sin basa d'infurmaziuns dal servetsch secret. Cun sia attatga haja la Russia gì l'intenziun da survegnir sut controlla bleras regiuns ucranaisas. Probablamain avessi dà referendums manipulads cun la dumonda d'integrar territori ucranais en la Federaziun russa, scrivan ils Brits. Fin uss hajan ils Russ dentant sulet installà in'administraziun prorussa en la citad Cherson en l'Ucraina dal Sid.
• La Russia attatga vinavant la zona da l'ovra d'atschal a Mariupol, er sch'i dat tractativas. I dettia attatgas ord l'aria e per terra, ha in deputà da Mariupol annunzià via Telegram. Las indicaziuns na pon betg vegnir verifitgadas independentamain. L'Ucraina vul cuntanscher en las tractativas cun la Russia che cumbattants blessads e persunal medicinal possian bandunar la zona da l'ovra d'atschal. En tut vai actualmain per radund 60 persunas.
• En vista a la guerra ha il president ucranais Wolodimir Selenski avertì da fomaz en l’entir mund. L’invasiun da la Russia possia destabilisar la politica, augmentar undas da fugitivs e chaschunar fomaz dapertut, uschia Selenski en in messadi da video.
• Il medem mument ha Selenski pretendì da la cuminanza internaziunala da far dapli squitsch sin la Russia. L’Ucraina fetschia tut per terminar la guerra. Dentant dovria quai il sustegn d’auters stadis. L'Ucraina è in dals pli gronds producents da graun. Milliuns tonnas sajan bloccads en ports ucranais.
• Ils discurs davart l’evacuaziun dals cumbattants en l’ovra d’atschal Asovstal occupada en la citad Mariupol èn tenor indicaziuns ucranaisas fitg difficils. Dapi plirs dis emprova l’Ucraina da chattar ina schliaziun cun la Russia. Quai cun agid da las Naziuns Unidas e dal Comité internaziunal da la Crusch Cotschna. Tenor indicaziuns betg confermadas sa chattan anc radund 1'000 schuldads en l’ultima bastiun ucranaisa en la citad da port destruida. Blers dad els sajan blessads.

13-05-2022

• Suenter la Finlanda vul era la Svezia decider sch'ella vul entrar en la NATO. Latiers datti ussa in rapport dal parlament che demussa ch'ina entrada en la NATO meglierass la segirtad en l'Europa dal Nord e sminuiss in conflict militar. Uschia han sis partidas svedaisas approvà las conclusiuns dal rapport. La dumengia decida la partida da la regenza davart ina dumonda d'adesiun.
• L'Uniun Europeica sustegn l'Ucraina cun ulteriur agid militar, quai en furma d'ina mesa milliarda euros. Quai ha annunzià Josep Borrell, l'incumbensà per l'exteriur da l'UE, durant l'inscunter dals G7. Quest pachet d'agid duai l'Ucraina duvrar per armas grevas. Uschia ha l'UE ussa mess a disposiziun fin qua tut en tut duas milliardas euros per agid militar.
• Entaifer in’emna èn vegnids rimnads bunamain 26 milliuns dollars per l’Ucraina grazia ad in crowdfunding. Quai ha communitgà il minister per la digitalisaziun a Kiev. La finanziaziun collectiva è vegnida lantschada da la regenza ucranaisa. Ils daners vegnian uss repartids sin ils singuls ministeris per uschia finanziar projects necessaris.
• Bancas russas vegnian en l’Ucraina per immediat statalisadas. Quai ha decis il parlament a Kiev. Pertutgadas sajan las filialas da duas bancas russas. Tut ils dretgs da societads ed ils deposits tar ulteriuras bancas ucranaisas vegnian transfurmads en proprietad statala.
• En consequenza da la guerra en l'Ucraina impedescha la Russia il mument l’export da graun che vegn duvrà urgentamain sin l’entir mund. Perquai discuteschan ils set gronds stadis industrials sco far frunt al problem. Quai ha la ministra da l'exteriur tudestga Annalena Baerbock ditg avant che l'inscunter dals G7 ha cumenzà. 25 milliuns tonnas graun sajan bloccadas en ports ucranais – uschia Baerbock. L’Ucraina e la Russia tutgan tar ils pli gronds producents da graun dal mund.
• Dapi l’entschatta da l’invasiun russa èn passa sis milliuns umans fugids ord l’Ucraina. Quai ha communitgà l’Autcumissariat da las Naziuns Unidas per ils fugitivs UNHCR. Da quai sajan 90% dunnas ed uffants.

12-05-2022

• L’Ucraina ha proponì a la Russia in barat per ses cumbattants che sa chattan anc adina en l’ovra d’atschal occupada en la citad da Mariupol. En in emprim pass duajan ils cumbattants che sajan grevblessads vegnir evacuads. Il medem mument laschia l’Ucraina liber praschuniers da guerra russ. Quai ha communitgà la regenza a Kiev. Las tractativas na sajan però anc betg terminadas. Entant ha il president ucranais Wolodimir Selenski er fatg cler che la guerra saja pir a fin, cura che l'Ucraina haja reconquistà tut ils territoris occupads da la Russia. Quai ha el ditg en in discurs cun students franzos.