Las partidas da l'ampla, la regenza actuala da la SPD, ils Verds e la FDP han tuttas pers vuscha, per part a moda massiva. La SPD dal chancelier Olaf Scholz ha fatg cun 16% – in minus da 9 puncts – il mender resultat dapi las emprimas elecziuns dal Bundestag dal 1949. La FDP ha survegnì uschè paucas vuschs ch'ella n'è insumma betg pli represchentadaen il parlament a Berlin. Sulettamain ils Verds han pudì salvar lur fatscha, ma cun bunamain 12 èn els be pli la quart ferma partida en il Bundestag.
Quests resultats analisescha Adrian Camartin, el ha persequità per nus las elecziuns tar noss vischins.
Adrian Camartin
Correspundent Chasa federala
Pertge han las votantas ed ils votants chastià l'ampla uschè ferm?
Jau ves qua surtut duas raschuns.
Sco emprim la situaziun economica en Germania. Dapi dus onns sa chattan noss vischins en ina recessiun. L'industria è en la crisa, i dat relaschadas e l'inflaziun fa vegnir tut pli char. La gronda maioritad dat qua la culpa a la coaliziun che n'ha betg chattà in recept per puspè dar schlantsch al pajais.
Ina segunda raschun è la parita che l'ampla ha fatg ils davos dus onns. En memoria restan oravant tut la dispita permanenta tranter las trais partidas, cunzunt tranter ils Verds e la FDP. Al chancelier Olaf Scholz da la SPD n'èsi betg gartegià da far urden e dar la direcziun a la coaliziun. Ed il manever dal minister da finanzas Christian Lindner e sia FDP da siglientar la coaliziun l'atun passà, quai cun la speranza da suenter las elecziuns pudair coalisar cun l'Union da CDU e CSU n'ha er betg funcziunà. Anzi, bleras votantas e blers votants han pers la fidanza en la FDP e per consequenza n'è ella uss er betg pli en il Bundestag.
L'Union da la CDU e CSU è ussa da nov la pli ferma partida en il Bundestag, quai cun 29% da las vuschs. Tuttina na po la partida betg propi giubilar, malgrà ch'ella vegn cun Friedrich Merz il pli probabel a metter il proxim chanzelier da la Germania.
Igl è anc adina il segund mender resultat dal'istorgia da l'Union. Ch'ella n'ha betg pudì nizzegiar meglier sia rolla en l'opposiziun ha er da far cun il fatg ch'ils votants n'han betg emblidà tgi ch'ha manà la chanzlia tudestga avant l'ampla ed è uschia responsabla per la miserabla situaziun da l'infrastructura. Medemamain saja ella era responsabla per la dependenza dal gas e da l'ieli russ che ha augmentà enormamain ils custs d'energia per las chasadas privatas e per las interpresas suenter che Putin ha attatgà l'Ucraina.
L'èra Angela Merkel vegn da blers er fatga responsabla per il grond dumber da fugitivs en Germania ed ils problems en connex cun l'integraziun. Era sche Friedrich Merz ha annunzià ina lingia pli stricta tar l'immigraziun, na fidan blers betg propi da las empermischuns da l'Union ch'ella vegnia a prender mesiras rigurusas cunter fugitivs che n'han betg survegnì asil u che han commess delicts e che ston perquai bandunar il pajais tudestg. Anzi, da quella retorica profitescha l'AfD.
L’Alternative für Deutschland ha dublà las vuschs e vegn uss sin bun 21%. La partida a l’ur dretg dal spectrum politic è cun quai la segund ferma partida en il Bundestag. Co è da declerar questa ascensiun spectaculara da l’AfD?
Mesirà vi da las retschertgas è ina gronda maioritad da la populaziun en Germania da l'avis che l'AfD è ina partida dal tuttafatg normala sco autras er. E quai malgrà ch'ella vala uffizialmain en parts sco partida extrema da la dretga.
A questa midada da reputaziun ha segiramain er contribuì la copresidenta da l'AfD, Alice Weidel. Ella è sa preschentada en las debattas publicas avant l'elecziun sco fatscha burgaisa da la partida ed ha uschia er pudì persvader electuras ed electurs che vesan la vischinanza da l'AfD a l'extrema a dretga plitost critic.
En las posiziuns è la partida dentant vinavant radicala. Serrar cunfins, sortir da l'Euro e da la UE e far fin cun la transfurmaziun ecologica da la societad. Cun quests temas cuntanscha ella cunzunt en ils pajais federativs en l'ost da la Germania bleras persunas che sa sentan dischavantagiadas e laschadas enavos. Quai mussa era in sguard sin la charta. En ils tschintg stadis federativs da la Germania orientala è ella cleramain la partida la pli ferma.
Ina gronda surpraisa è dumengia saira stada la partida «Die Linke». Tar las ultimas elecziuns dal Bundestag il 2021 ha ella fatg be 4.9 % da las vuschs ed è vegnida be grazia ad in'excepziun en il sistem d'eleger en il parlament a Berlin . Era tar las elecziuns da la dumengia passada vesevi ditg ora mal per la partida sanestra. La fin finala ha ella dentant fatg bunamain 9 % da las vuschs. Co è quai da declerar?
La partida ha plazzà ils dretgs temas en il cumbat electoral.
Cun in tun fitg populistic ha ella fatg attent a la mancanza da spazi d'abitar pajabel, il auts custs da viver. Uschia ha ella pretendì d'abolir la taglia sin la plivalur per victualias da basa e per il traffic public e da vulair far pajar ils ritgs dapli taglia. Cun questas empermischuns ha ella mobilisà persunas che ston guardar di per di da vegnir sur las rundas.
Contribuì al success da la partida ha però era Heidi Reichinnek, la scheffa da la fracziun da la «Linke» en il Bundestag. Las davosas emnas è ella daventada ina fatscha da la partida, surtut tar persunas giuvnas. Sin TikTok ed Instagram èn ses videos ids viral ed han propi dà in stausch a la partida. Ed il resultat han ins vesì la dumengia saira.
Resta anc ina partida: il Bündnis Sahra Wagenknecht– BSW. Qua n'era ditg betg cler sch'ella cuntanscha ils 5% da las vuschs ch'i dovra per entrar en il Bundestag. La fin hai per pauc betg tanschì.
Sch'ella avess fatg il pass en il Bundestag fiss quai gia stà in fitg grond success per la partida ch'i dat pir dapi bundant in onn e ch'è sa furmada tras la separaziun da la partida «Die Linke». En quest curt temp ha ella però gia pudì festivar intgins success tar elecziuns regiunalas en l'ost da la Germania. Il BSW sesa era en las regenzas dals stadis federativs da Brandenburg e Thüringen.
Quai ch'ha forsa contribuì al success è che la partida ha in profil in pau spezial. En dumondas da l'economia è ella cleramain sanestra, ella defenda ils interess dals umans che gudognan pauc e vivan en situaziuns precaras. Da l'autra vart è ella plitost stricta en dumondas da l'immigraziun, là è ella pli datiers da las partidas burgaisas e da l'AfD. E quest spagat para d'avair persvadì ina buna part da las electuras e dals electurs. Sch'ella vegn a digerir questa trumpada tar las elecziuns dal Bundestag ha ella senz'auter il potenzial da daventar ina partida cun la quala ins sto far quint er en l'avegnir.