Uschia sa regorda per exempel er l’avat Vigeli Monn (59) ch’il pignol restava tar els a chasa fin ch’el era brins. Ed era pli tard en il convent da la claustra da Mustér hajan ins anc ditg cuntinuà cun la tradiziun da laschar ils pignols fin ils dus da favrer. «Che Nadal cuzzava uschè ditg era tradiziun», declera el ed agiunta: «Igl era sco en il pievel cristian.» Tut tenor regiun datti bain anc adina persunas e plaivs che laschan lur stallas e decoraziuns da Nadal fin la festa da la «Preschentaziun da Jesus en il tempel» - meglier enconuschent tar ils catolics sco «Nossadunna da chandailas».
En il Grischun fa quai per exempel la plaiv catolica da Tavau ch'envida er quest onn giuven e vegl, famiglias e giasts a la festa finala dal temp da Nadal. Quai ch'ha bain era da far cun il plevon e decan Kurt Susak. L'um oriund da l'Allgäu appreziescha l'usit vegl da laschar ir a fin il temp da Nadal uschia, co el ha ditg en in'intervista cun il Center da medias catolic (kath.ch) avant inqual onn.
Ses origin èn leschas gidieuas
Per chapir daco ch'il temp da Nadal durava e dura per part anc adina fin ils dus da favrer, gida in sguard en la bibla. L'evangelist Lucas descriva numnadamain l’eveniment inizial da questa tradiziun da festivar Nadal 40 dis. Igl è in eveniment curt suenter la naschientscha da Jesus che sa basa sin duas leschas gidieuas or dal Vegl Testament:
E cur ch'ils dis da la lur purificaziun èn stads a fin segund la lescha da Moses, portan els el a Jerusalem per preschentar el al Segner, sco ch'i stat scrit en la lescha dal Segner: mintga mastgel primnaschì duess vegnir consecrà al Segner.
Sco mintga dunna cartenta gidieua ch’ha parturì in uffant è era Maria, la mamma dal figl da Dieu, sa tegnida vid ses duers religius. Ella è ida sco perscrit 40 dis suenter la naschientscha da Jesus cun in’unfrenda en il tempel per sa purifitgar en il senn cultic. La lescha gidieua perscriva numnadamain precis suenter quants dis che la dunna sto far quest ritual suenter la naschientscha d’in buob. E cunquai che la naschientscha da Jesus è vegnida definida en il quart tschientaner sin ils 25 da december, è la purificaziun da Maria stada ils dus da favrer.
La purificaziun è ina part centrala da la cardientscha gidieua e terminescha en quest cass er la naschientscha d’in uffant a moda religiusa. La fasa postpartala cun il temp da pausa e tgira che la dunna dovra suenter il parturir va cun quest ritual a fin. Sex cun l’um è puspè lubì. Uschia che quest duer religius da la purificaziun declara er daco ch'il temp da Nadal - il temp da la naschientscha da Jesus - cuzzava pli baud per part 40 dis.
Interessant fiss stà da vesair tge che fiss capità en quest connex, sche Maria n’avess betg parturì il figl, mabain la figlia da Dieu. Pertge parturescha la dunna gidieua ina buoba, dovra ella dubel uschè ditg fin ch’ella po puspe sa purifitgar en la chasa da Dieu – pia en tut 80 dis. Avess il temp da Nadal en quest cas forsa schizunt cuzzà fin mez mars?
Betg casualmain 40 dis
Betg damain relevant en quest connex è la cifra 40. In cifra che vegn adina puspè duvrada en la Sontga Scrittira per definir con ditg ch’in tschert process cuzza, declera l’avat da Vigeli Monn. Uschia per exempel hai pluvì 40 dis tar il grond deluvi, 40 dis è Moses stà sin il culm Sinai ed era Jesus è stà 40 dis en il desert cura ch’el ha fatg gigina. «40 dis en la bibla èn adina il temp d’emprova ed era il temp per mussar la cardientscha», explitgescha l’avat. I saja da resister cunter la tentaziun e da crair. «E tgi ch’ha fatg atras quels 40 dis è er ferm en la cardientscha e sco purifitgà.»
Unfrenda dal primnaschì
Jesus n’era dentant betg pervia da la purificaziun en il tempel a Jerusalem, prest 10 kilometers davent da Bethlehem. Tenor la lescha da Moses stuevan ses geniturs numnadamain ir cun el en il tempel per «surdar» respectiv «preschentar» lur figl primnaschì a Dieu. In vigl ritual che duai regurdar da l’exodus dal pievel israelit ord l’Egipta. Là aveva Dieu tar ses ultim turment schanegià ils primnaschì dals Israelits, quels dals Egipzians dentant betg. Perquai eri da «surdar» a Dieu ses primnaschì sco engraziament. «Per betg stuair unfrir l’uffant, pudevan ins dentant far in sacrifizi betg uschè custaivel», di l’avat Vigeli Monn. Quai che vul dir ch’igl era da pajar tschintg munaida d’argient, uschenumnà «Schekel».
Puspè l’element da la glisch
Quai na vegn dentant betg menziunà da l’evangelist Lucas. È la fin finala per il messadi da quest eveniment ed il connex ch'el ha cun Nadal er betg relevant. Pli impurtant è en quest connex l’inscunter ch'els han en il tempel cun la profeta Onna e l’um vigl Simeon. A quel veva il Sontg Spiert numnadamain ditg ch’el vegnia betg a murir avant ch’el n’haja betg vis il Messias.
E cur ch’ils geniturs portan en l’uffant Jesu per far cun el segund l’usanza da la lescha, prenda el el sin il bratsch, glorifitgescha a Dieu e di: Ussa, Segner, lai ir tes famegl en pasch, suenter tes pled! Pertge mes egls han vis tes salit che ti has preparà davant ils egls da tut ils pievels: ina glisch per illuminar ils pajauns e la gloria per tes pievel Israel.
Cun revelar Jesus qua en il tempel explicit sco Salvader e la glisch dal mund per tut ils umans vegn quest eveniment collià simbolicamain er cun Nadal, il di che la glisch è vegnida en il mund cun la naschientscha da Jesus. Sco da Nadal vegn en quest senn era qua celebrà il «vegnir uman» dal figl da Dieu – il Messias che porta la speranza e la glisch en il mund e che salva tut ils umans dals putgàs e da la mort cun manar els tar Dieu.
Nua e quant ditg è fitg different
Quest eveniment en il tempel - cun la purificaziun da Maria, la preschentaziun da Jesus e l’inscunter cun Onna e Simeon che reveleschan Jesus sco la glisch dal mund - vegn celebrà a Jerusalem circa a partir dal quart tschientaner. E quai lura fitg festiv e cun grond plaschair sco da Pasca, scriva la mungia pelegrinada Egeria enturn l’onn 400 en ses diari. Che la glieud va quel di da festa era simbolicamain encunter a Jesus cun chandailas ardentas ed accumpogna lura el en baselgia, precis uschia sco quai ch’i vegn anc fatg ozendi per part, nascha tenor l’Institut liturgic da la Svizra tudestga probablamain en il 5avel tschientaner.
Tgi, nua e quant ditg che Nadal è vegnì festivà 40 dis è bain fitg different. En il decurs dals tschientaners e cun las refurmas liturgicas han dentant adina pli pauca glieud festivà Nadal uschè ditg. Ils usits populars da laschar la stalla e la decoraziun da Nadal fin ils dus da favrer èn cunzunt en la regiuns ruralas da l’Europa stads ditg preschents – gea vegnan per part anc adina celebrads.