«Mintgatant, cura che jau era tschentà sin in banc sper la staziun e betg olma fascheva stim da mai durant in entir di, ma sentiv’jau schon inferiur e sco transparent.» Quai di Bruno*, ch’ha vivì a Cuira sin via durant in mez onn, che viva era actualmain senza abitaziun e che nus avain inscuntrà a chaschun da questa Marella.
A Cuira datti varsaquantas persunas senza abitaziun. Quellas èn anc pli pauc visiblas che quellas che dorman sin via u insanua auter en il spazi public, perquai che la mancanza d'abitaziun – ch'è er ina furma da mancanza da suttetg – schabegia en il zuppà.
Che persunas sco Bruno* èn insaco invisiblas, bunamain inexistentas per la vesida publica, demussa il resultat d’ina enquista, che nus avain fatg dacurt cun var 50 persunas sin via a Cuira.
«Na» ubain «nagin’idea» è stada la resposta generala sin la dumonda, schebain i dettia insumma persunas senza tetg en il Grischun. Survesair persunas senza tetg ha sistem.
En Svizra vegni fatg pauc
E quai malgrà che mancanza da suttetg è ina da las pli grevas furmas da povradad. L'entschatta da favrer è cumparì in studi da la Scola auta per lavur sociala dal Nordvest da la Svizra (FHNW) en connex cun mancanza da suttetg: Probablamain 2'200 persunas èn pertutgadas en Svizra, ad 8'000 persunas smanatscha la perdita da l'abitaziun. Enfin ussa èsi strusch vegnì perscrutà davart quel tema tar nus. I na dat era nagin dretg fundamental obligant per abitar en Svizra. Avant 50 onns han ins bain ratifitgà dretgs socials cun il pact internaziunal davart dretgs economics, culturals e socials. En la Constituziun federala sa tracti dentant mo da «finamiras socialas».
Sin l'entir mund datti probablamain 150 milliuns umans senza tetg, il dumber da las persunas senza abitaziun vegn stimà sin 1,6 milliardas.
Nus avain constatà ch’en il Grischun datti dapli persunas che vivan sut cundiziuns precaras u che han nagina abitaziun, che quai che nus avevan supponì.
I dettia en noss chantun paucas u naginas persunas senza tetg, che correspundan al clisché: Il murdieu u la vagabunda, che dorma en il liber sin il blut asfalt ubain sut ina punt, din las autoritads grischunas.
Adina dapli persunas senza abitaziun
Il dumber da persunas ch’abiteschan sut cundiziuns precaras u ch’han nagina atgna abitaziun crescha tenor experts ed expertas dentant fitg, e quai era tar nus. E betg mo en il center urban, a Cuira. Tar quella furma da mancanza da suttetg pernotteschan las persunas durant in tschert temp u adina puspè en refugis provisorics sco l’alloschi d’urgenza, pensiuns ubain tar enconuschents ed amias.
Sch'ins perda la lavur ed ins n'ha naginas reservas finanzialas po quai ir spert ch'ins na sa betg pli pajar il fit da l'abitaziun.
In problem structural
Cler, il fatg che a Cuira sa chatta ina gronda scena da drogas averta en il parc da la citad, dat er ina nova relevanza al tema mancanza da suttetg. La mancanza da suttetg stat però betg mo en connex cun problems persunals sco malsognas da dependenza e problems psichics. I na va betg mo per disditga individuala. Mabain, i dat era facturs structurals ed instituziunals, che chaschunan la mancanza da suttetg. Migrants e migrantas èn savens pertutgadas. E cunzunt en il Grischun han gist quest enviern varsaquants stagiunaris e varsaquantas stagiunarias gì gronda fadia da chattar abitaziuns u chombras.
En general pon ins dir: I mancan abitaziuns pajablas e quai è in problem per blera glieud. In problem che pretenda schliaziuns politicas.
La regenza dal chantun Grischun ed era la citad da Cuira han decidì dad optimar servetschs per persunas senza tetg.
*num modifitgà