Oriundamain era Cavaione in'acla da Tirano. Cun l'ir dal temp èn persunas sa chasadas si qua sur onn, 700 meters sur il fund da la val, terra da nagin cun abitantas ed abitants senza naziunalitad che na pajavan ni taglia ni prestavan servetsch militar.
L'istorgia da Cavaione interessa era l'istoricher puschlavin Sacha Zala dapi si'uffanza. El è creschì si giudim la val a Campascio, 700 mters d'autezza sut Cavaione ed ha retschertgà l'istorgia da quest vitg spezial.
Il cas Cavaione mussa che la controlla dal stadi sur l'agen territori e sur l'atgna glieud è in fenomen che sa rinforza e ch'è s'etabli dal tuttafatg pir en il 19avel tschientaner tras ina birocratisaziun da l'activitad dal stadi.
Cavaione pli baud
-
Bild 1 von 5. Ina giada aveva il vitget anc in'ustaria. La data da questa foto n'è betg enconuschenta. Bildquelle: iSTORIA – Archivi fotografici Valposchiavo.
-
Bild 2 von 5. Durant far fain a Cavaione enturn l'onn 1930. Bildquelle: iSTORIA – Archivi fotografici Valposchiavo.
-
Bild 3 von 5. Ils purs sin il funs dal vitget muntagnard enturn l'onn 1935. Bildquelle: iSTORIA – Archivi fotografici Valposchiavo.
-
Bild 4 von 5. Far il pur a Cavaione enturn l'onn 1930. Bildquelle: iSTORIA – Archivi fotografici Valposchiavo.
-
Bild 5 von 5. Cavaione valiva era sco lieu dals cuntrabandists. Fotografia da l'onn 1955. Bildquelle: iSTORIA – Archivi fotografici Valposchiavo.
Fin il 19avel tschientaner èsi pia stà pussaivel da chattar rusnas, cunzunt en in territori da cunfin. Però il 1874 èsi lura stà bel e finì cun la libertad ed era quels da Cavaione èn daventads burgaisas e burgais svizzers. Il Parlament federal ha dentant stuì conceder in credit spezial, per che la vischnanca da Brusio acceptia ils povers vischins da Cavaione.
Avant 150 onns vivevan anc var 100 persunas a Cavaione, oz è il vitg per gronda part abandunà, las bleras chasas èn la gronda part da l'onn vidas ed i dat mo anc nov persunas che vivan qua sur onn. In dad els è Franco Balsarini – in vair Cavaionais. Gia ses geniturs e tats sajan creschids si qua. El di che la glieud sa tegnia ensemen si qua. I saja bel ch'i detti persunas che portian si las cumissiuns.
Sch'i manca insatge, il safran per il risot, na pon ins betg ir en tschintg minutas al Denner u al Migros a cumprar. Igl è ina dumonda d'organisaziun e lura vai bain da viver. Sch'ins stat bain, viv'ins dapertut, tenor mai.
Cavaione ozendi
-
Bild 1 von 7. Bildquelle: RTR.
-
Bild 2 von 7. Il vitget sur Brusio giascha en in territori fitg stip. Bildquelle: RTR.
-
Bild 3 von 7. Piera Plozza e ses frar Bernardo Plozza che preparar la laina per stgaudar. Piera è ina da las paucas che abitan sur onn a Cavaione. Bildquelle: RTR.
-
Bild 4 von 7. Luca Plozza, president da la fundaziun Cavaione sin ina plazza amez vischnanca. Davos lavura Bernardo Plozza. Bildquelle: RTR.
-
Bild 5 von 7. Franco Balsarini – in vair indigen da Cavaione davant la chasa da scola renovada. Bildquelle: RTR.
-
Bild 6 von 7. L'istoricher Sacha Zala (san.); il responsabel per l'infrastructura a Cavaione Franco Balsarini; e Luca Plozza, il president da la fundaziun Cavaione. Bildquelle: RTR.
-
Bild 7 von 7. L'istoricher Sacha Zala mussa il cunfin tranter l'Italia e la Svizra. Davos vesan ins Tirano. Bildquelle: RTR.
Era sch'i na dat oz betg pli gronda vita en il vitg, na duai Cavaione betg murir dal tut. Per quest intent s'engascha la fundaziun Cavaione. Ella vul mentegnair ils bains culturals da Cavaione, il vitg e la cuntrada.
Nus avain in terrazament unic qua a Cavaione. Qua datti 16 km mirs sitgs. Igl è in territori fitg stip. Co che las persunas han vivì qua da lezzas uras è incredibel.
Ils abitants e las abitantas hajan construì questas terrassas e mantegnì bain ellas. Pervi da la biodiversitad fantastica e variabla, saja impurtant da salvar quests mirs.
La Marella sa metta als fastizs da questa istorgia e sa dumonda: Co è quai stà pussaivel che nagin sa sentiva responsabel per la glieud a Cavaione? Nus visitain quest pitschen vitg cun sia gronda istorgia.