«Solarexpress» sa mettia en retscha cun il pled da l'onn passà, «mancanza», quai scriva la Scola auta turitgaisa per scienzas applitgadas (ZHAW). Il Solarexpress saja numnadamain la consequenza da la mancanza d'energia. Ils blers projects en il Grischun èn planisads sin territori da vischnancas rumantschas. Ils projects vegnian discutads a moda cuntraversa ed emoziunala, uschia Daniel Telli, il manader da la partiziun Lingua da la Lia Rumantscha che ha sustegnì la ZHAW per la tscherna dal pled svizzer da l'onn.
«Igl Rutsch» e «regulaziun proactiva»
Sin plazza dus è «Igl Rutsch». L'istorgia enturn il vitg sco er las abitantas ed ils abitants da Brinzauls han fatschentà l'entir onn, cun l'evacuaziun l'entschatta da matg, cura che l'Insla è rutta giu il zercladur e lura il di, cura che la populaziun ha pudì turnar a chasa suenter 52 dis.
La «regulaziun proactiva» sa basa sin la midada da l'Ordinaziun federala da chatscha. Per ils chantuns datti uss in instrument d'instradar ina regulaziun proactiva dal luf. Il Grischun vul minimar sistematicamain il dumber dad exemplars en territoris, nua che lufs èn dads en egl cun in cumportament problematic che periclitescha umans ed animals da niz.
Tudestg, Franzos e Talian
En la Svizra tudestga èn «Monsterbank», «Chatbot» e «Ghosting» ils pleds da l'onn. L'ultim signifitga en ina relaziun interumana l'interrupziun cumpletta da mintga contact senza annunziar quai ordavant.
En Svizra franzosa han ins tschernì «décombres», «intélligence artificielle» e «coûts de la santé». «Décombres» èn las ruinas en connex cun guerras u catastrofas, sco per exempel terratrembels.
Ed en la Svizra taliana èn quai «GPT», «tunnel» ed «ecoansia». L'«ecoansia» èn ils quitads e las temas en connex cun la midada dal clima.
Co funcziuna l’elecziun
La Scola auta turitgaisa per scienzas applitgadas (ZHAW) tgira l’elecziun dal pled da l’onn. En mintgina da las quatter regiuns linguisticas da la Svizra datti ina giuria che elegia or d'ina glista da var 70-80 propostas da las linguistas e dals linguists da la ZHAW e dal public il pled da l’onn. La ZHAW analisescha cun agid da programs da computer mintg’onn var 1,7 milliuns texts. Analisads vegnan pleds novs, la frequenza en relaziun cun auters onns u en tge contexts che quels vegnan duvrads. La finala suttamettan els a las quatter giurias mintgamai var 20 pleds. Vitiers vegnan lura var 50 propostas dal public e da la giuria. Quella elegia silsuenter il pled da l’onn, sco er ils pleds da l’onn sin plazza dus e trais.
La Lia Rumantscha è responsabla per la giuria en la Svizra rumantscha. La giuria sa cumpona da persunas che represchentan ils divers idioms, che derivan da differentas spartas e funcziuns e che appartegnan a differentas gruppas da vegliadetgna.
Pled rumantsch dals davos onns
- 2022 mancanza
- 2021 respect
- 2020 mascrina
- 2019 il luf
- 2018 il derschalet (nausch siemi)
- 2017 ils flutgets (floccas per müesli, per bizochels, per scrottas da naiv)
- 2016 il barbagiat (mal ils musculs)
- 2015 il schischuri (virivari)
- 2014 far linlogn (sa laschar temp)
- 2013 il raffader (der Abzocker)
- 2012 l'arsuc (guaffen per trair en chalzers)
- 2011 tgutglar (far tup, far da tgutg)
- 2010 gnochergnar (fa da char)
- 2009 la vaccinaziun
- 2008 europeada
- 2007 las elecziuns
- 2006 la sessiun
- 2005 la porta alpina
- 2004 las mesiras da spargn
