Dal temp da guerra regnava en Grischun la stgarsezza. Ins saveva betg cumprar quai ch'ins vuleva, ma be quai ch'ins dastgava. Da mangiativas e savun, sur charvun e laina fin als chalzers era raziunà tut.
Senza las marcas na gieva nagut
Senza las marcas na deva quai gnanca la raziun. Ils commerziants avevan da prender en cunter tut exact e tatgar las marcas, ils cupons, en quaderns per savair empustar puspè martganzia nova.
L'onn 2005 aveva Maria Vonzun dad Ardez raquintà en ils Cuntrasts da RTR davart il mintgadi cun las marcas da raziunament – e dal grond avantatg dad avair gì ina pitschna agricultura:
Anc en l'Emprima Guerra mundiala aveva la populaziun svizra patì fom. Observond, co che la partida naziunalsocialistica NSDAP creschiva en Germania ad in crescher e cun ella er il privel dad ina proxima guerra, aveva la Svizra procurà per ina meglra organisaziun dal provediment da sia populaziun.
Cun organisaziun acribica cunter la fomina
Basa da pudair garantir mangiativas per tuttas e tuts era il plan Wahlen, numnà tenor ses iniziant, il professer Friedrich Traugott Wahlen. Tenor quel plan è vegnì mess cun tut la forza en la producziun agrara – la uschenumnada «Anbauschlacht». Mintga toc terren, adattà u betg, vegniva transmidà en in er da tartuffels.
Per evitar, che quels ch'avevan raps cumpravan tut, aveva da procurar il raziunament e la controlla exacta da pretschs e chastis per tgi che na sa tegneva betg vi da las reglas.
1,5 giaglinas per persuna
Il paun per exempel na dastgeva betg vegnir cumprà frestg. El era raziunà e vegniva schlunganà perfin cun tartuffels, sch'i vegniva massa stretg. Charn savevan ins be mangiar tschintg giadas l'emna – e gnanca avair agens animals preservava da la controlla stretga, sco che Maria Vonzun dad Ardez quintava da las giaglinas. Quellas eran limitadas a 1,5 giaglinas per persuna:
Il reschim da raziunament era pir vegnì schluccà trais onns suenter la fin da la guerra. Massa gronda era la destrucziun da la guerra en tut l'Europa.
