Dus terzs dal guaud grischun èn guaud da protecziun. Senza quest guaud n'èn bleras vias betg charrablas, ils blers vitgs inabitabels. In guaud saun è la basa existenziala per nus.
Stan miserabel
Il guaud da Puzzastg sur Surrein ha patì ils davos decennis ferm dal vent, dal bau-scorsa e cunzunt da la selvaschina. Dapi onns na datti nagina regiuvinaziun en il guaud, l’excepziun èn singuls pigns ed enclars davos saivs.
I na fiss betg uschia ch’i na crescha betg. Ti na chattas dentant nagins aviez che vargan si 10 centimeters.
Manca la regiuvinaziun onns a la lunga, alura ha quai consequenzas fatalas per in guaud. En il guaud da Puzzastg sa mussa quai en las plauncas taissas sut il Con. En quest lieu èn avant 10 onns ils pigns vegls vegnids derschids dal vent. In pèr onns vegnan las ragischs da tegnair il terren. Ma uss cumenza la terra ad erodar. Vessi gì pitschens pigns, ina regiuvinaziun, avessan questas plantas giuvnas segirà la surfatscha.
Il pli grond privel èn las bovas e l’aua che vegn enfin giu en il vitg.
Il miserabel stan da la part sura dal guaud da Puzzastg pretenda mesiras nunusitadas. Tenor il selvicultur Beat Cadruvi e l’inschignera forestala Nora Zürcher dovri ina saiv gronda che circumdescha l’entir part sura.
Noss uffizi vegn segir ad examinar seriusamain questa dumonda. Ina saiv gronda pudess esser ina schliaziun.
La dimensiun dal problem da la regiuvinaziun en il Grischun.
Ils selviculturs fan dapi decennis attent sin il problem da la regiuvinaziun, senza success. Il dumber das tschiervs s’augmenta onn per onn. La raschun sajan ils envierns miaivels, di Hannes Jenny da l'Uffizi da chatscha e pestga.
Ils davos onns ha era la regenza realisà ch’i dovra remedura. Dapi il 2021 ha il chantun ina strategia che duai purtar meglierament. Il punct central: il dumber da selvaschina sto vegnir reducì en ils lieus periclitads per dapli che 15% e quai enfin l'onn 2035.
Lareschs setgs tut a dubel
A l'ur da Tumein en il guaud da Cartschitscha n'han ils lareschs betg survivì la setgira dal 2018, quasi tuts èn setgads vi. Cunquai che quest guaud n’è betg in guaud da protecziun na fan ils lareschs crappads betg pensiers al selvicultur Mattiu Cathomen. Ma er il guaud da protecziun ha patì.
L’emprim che croda si èn las plantas setgas. Sche tschellas plantas survivan, sche funcziuna quai guaud vinavant. Ma nus na savain betg tge che schabegia ils proxims decennis.
Enfin uss eran ins da l'avis che plantas cun ragischs profundas – sco p.ex. il laresch, l'aviez, u il ruver – survivian las sitgiras. Las experientschas dals davos onns mussan dentant ch’era talas plantas pateschan e setgan vi.
La meglra via che nus stuain ir è dad avair ina gronda variaziun da plantas ed uschia pudain nus cun ils onns guardar tge planta sin tge terren ha la meglra vista da surviver.
Il luf – in agid per il guaud
Il guaud dal pass dal Cunclas tutga tar il territori da l'emprim triep da lufs grischun, il triep dal Calanda. Sia preschientscha ha laschà fastizs en il guaud. Igl ha dà damain selvaschina ed ils aviezs han gì ina schanza da crescher.
Da curt è la luffa dal triep vegnida sajettada da la surveglianza da chatscha. Ella era veglia e na s’allontanava betg pli. Ils davos onns n'aveva ella betg pli gì regularmain chagniels.
Ins senta uss che selvaschina è s’augmentada e ch’il squitsch sin ils aviezs è creschì. Avant avevan nus en quest lieu naginas ruissas.
Ils pensiers cun il bau-scorsa
En l’Engiadina Bassa hai dà l’onn passà donns dal bau-scorsa sco anc mai. Plirs gnieus han donnegià 4’000 meters cubics laina. La raschun è la midada dal clima. La sitgira flaivlenta ils pigns e pigns flaivels èn ina leva preda per il bau-scorsa.
Il pli mal scenari è segir sche nus avain in pèr onns sitgiras extremas ed il bau-scorsa prenda surmaun.
Per evitar ch’il bau-scorsa prendia surmaun perscrutescha l'Institut per perscrutaziun dal guaud WSL metodas che lubeschan da chattar ils pigns attatgads uschè baud sco pussaivel. I vala numnadamain: Pli baud ch’ins chatta il bau-scorsa, pli pitschens ch'ils donns èn.
Era il selvicultur Antonin Hugentobler è daventà activ. Cun agid dal nas fin da ses chaun Cino less el chattar ad uras ils pigns attatgads dal bau-scorsa. Dapi primavaira exercitescha el cun ses chaun.
