Avant 10 fin 20 milliuns è crappa ch’era 250 fin 300 milliuns onns veglia vegnida stuschada sin crappa bler pli giuvna, crappa da be 35 fin 50 milliuns onns.
Sardona è il punct nua ch’ils trais chantuns Grischun, Glaruna e Son Gagl vegnan ensemen.
Tar la furmaziun da las alps hai dà ina collisiun tranter la platta d’Europa ed il microcontinent Adria. Cun quella collisiun è la crappa vegnida smatgada ensemen. I ha dà faudas e ruttadiras. Parts da la crusta èn vegnidas smatgadas ensi. Oz ves’ins quai fenomen en la ruttadira inversa glarunaisa cun la «lingia magica», di Adrian Pfiffner ch’è stà l’iniziant dal patrimoni mundial da l’UNESCO.
La ruttadira inversa glarunaisa mussa ina lingia magica, ina lingia che va tras ils culms.
Che crappa veglia è sin crappa pli giuvna è insatge ch’ins vesa uschiglio praticamain nagliur.
En general vegn la cuntrada furmada da l’erosiun, da glatschers, da l’aura, dal clima, da terratrembels e da vulcans. Culms avain nus perquai che nus avain vals. E vals èn il resultat da l’erosiun. E quai ves’ins fitg bain cun la bova da Flem.
Bova da Flem
Avant 9'500 onns èsi vegnì chaud, 2,5°C pli chaud che ussa. Lura èn la bova da Tumein e ca. 50 onns pli tard la bova da Flem sa derschas en val. Avant las bovas era la Surselva ina val lada e platta plain aua cun in funs plat 500 meters sur mar. Ils Rains gievan sanester e dretg. I saja stà grev da passar tras las vals, di Adrian Pfiffner.
La bova da Flem era 11 kilometers cubics. 12 fin 13 gia il Matterhorn.
Quels 11 kilometers cubics èn fitg bler material, in’immensa energia ch’è ida a val, declera Adrian Pfiffner en la Marella. La bova da Flem è la pli gronda da las alps, cumplettescha Béatrice Buchenel che fa guidas en l’Arena tectonica Sardona. La crappa ha retegnì l’aua dal Rain uschia ch’i ha dà in lai – il lai da Glion – che gieva fin prest a Trun. L’aua ha lura cumenzà ad ir surora ed ha chattà sia via cun far slalom. Il Rain fa anc oz quest slalom.
Restanzas da la bova da Flem han ins chattà perfin en il Lai da Constanza.
La bova da Flem ha furmà enorm fitg la cuntrada da Flem. Saja quai ils lais, il sistem da carst, la Ruinaulta.
Suenter la bova era la cuntrada in desert.
Suenter la bova hai gì en la regiun da la Ruinaulta in pèr chatschadras e chatschaders. Purs na devi anc nagins. Il guaud grond da Flem è fitg bel pervia da la bova, manegia Adrian Piffner. Il pur na po gnanc chatschar chauras en quel. Uschia pon ins sin il pli chatschar turists atras sch’ins fa ina senda.
