A chatscha en il Grischun mo cun patenta
A l'entschatta da quest millenni, l’onn 2002, ha la chatscha en il Grischun pudì festivar ses anniversari da 125 onns. Pli exact: il Grischun ha introducì il 1877 la patenta da chatschaders, la lescha da chatscha grischuna. La raschun per la nova lescha era evidenta da quest temp. Il dumber miserabel da la selvaschina pretendeva che la chatscha vegnia regulada e controllada en il Grischun. Per ils chatschaders da lezzas uras (ed anc oz) ina via tranter libertad e leschas. La tematica d’in film dad Arnold Rauch dal 2002.
La chatscha en il Grischun è mo pussaivla cun ina planisaziun professiunala.
Dunnas chatschadras
L’onn 1877 cura ch’il Grischun ha introducì ina lescha da chatscha gievan da raschun anc praticamain naginas dunnas a chatscha. Ils davos decennis è quai semidà, era dunnas van a chatscha. En relaziun cun ils umens dentant fitg paucas. Sin 7000 chatschaders vegnan mo 150 chatschadras. Mo mintga 47avla persuna che va a chatscha è ina dunna-chatschadra. Per quella minoritad aveva Menga Huonder-Jenny realisà ils 2003 il film « Dunnas a chatscha ».
La chatscha è ina bastiun dals umens, ella ha da far nagut cun l'emancipaziun
Latin da chatschaders
Insatge ch’ins na dastga betg manchentar tar il tema chatscha grischuna è il latin dals chatschaders. Forsa main derasà è il latin da chatschadras. Latin da chatschaders era vegnì vendì dad Ernst Denoth il 1978 en il Radio Rumantsch sco « Feivra da chatscha ».
Jau hai sajettà ina giada sin ina stria che vegniva or da la tauna d'ina vulp.
In film curt animà cun latin da chatschaders
En connex cun l'umor da chatscha exista en l'archiv RTR in film curt animà ch’era vegnì realisà il 1967 dal cartoonist da Domat Peter Haas. Sut il titel «La chatscha latina rumantscha ».
La chatscha dal temp medieval fin il 1913
Per metter il viertgel sin il tema chatscha anc in curt extract ord l’istorgia da la chatscha dal Grischun. Dal temp medieval fin il 1913. Quai era stà il tema en ina exposiziun dal Museum Retic a Cuira il 1988.
RTR d&a Flavio Huonder