La primavaira avant 50 onns ha la Svizra passentà ina da las campagnas da votaziun las pli diras da sia istorgia. Il grond tema: l’iniziativa encunter la surpopulaziun estra. Ils 7 da zercladur 1970 sbittan ils votants cun 54% l’uschenumnada «iniziativa da Schwarzenbach». 75% dals votants era stads quella dumengia a l’urna.
Ils «Tschincs» en il focus
En il focus eran cunzunt ils «Tschincs», sco els vegnivan numnads da maniera sprezzanta, ils lavurers esters, oriunds da l’Italia. Els vegnivan vis sco smanatscha per la cultura svizra e sco concurrents sin il martgà da lavur. Lantschà l’iniziativa aveva la partida da la dretga la «Nationale Aktion für Volk und Heimat». Propagada vegniva ella eloquentamain da lur cusseglier naziunala da Turitg James Schwarzenbach. James Schwarzanbach, che derivava d’ina famiglia d’industrials da textilias turitgaisa, era ì a scola en il Lyceum Alpinum a Zuoz. El è restà per vita duranta collià cun l’Engiadina ed è mort il 1993 a San Murezzan. Sia iniziativa dal 1970 pretendeva che la cumpart dals ester en Svizra vegnia limitada sin 10%. Quai avess gì per consequenza che var 350’000 lavurers esters, per gronda part da l’Italia, avessan stuì bandunar immediat la Svizra.
Il cussegl ed il parlament federal, tut las autras partidas sco era la federaziun dals patruns u ils sindicats han cumbattì quest’iniziativa. Tuttina han blers lavurers ed er parts da la sanestra simpatisà cun las finamiras da Schwarzenbach. Il clima era tendì ed i ha dà adina puspè confruntaziuns tranter indigens ed esters. Il november dal 1968 è in lavurant talian, ch'era vegnì tracta da trais Svizzer da «Tschinc», vegnì en pugns cun quels. Il lavurer talian e bab da quatter uffants vegn bastunà e mora anc al lieu.
Sbittà l'iniziativa
L’iniziativa vegn sbittada il 1970, però per James Schwarzenbach è quai in success remartgabel. Otg chantuns s’expriman en favur da l’iniziativa. Il pli cler il chantun Uri cun 63% gea. Il chantun Grischun sbitta l’iniziativa cun stgars 60% na, il pli accentuà encunter è il Tessin cun 64% da las vuschs en disfavur da l’iniziativa. Il cusseglier federal Ernst Brugger (PLD) ch'era schef dal departament da l’economia publica ha commentà pli tard quest success:
Entscheidend war auch die aussergewöhnliche Entwicklung der Wirtschaft, und es gibt Männer, die von der Konjunktur profitieren, aber es gibt auch Männer, die nicht profitieren und sich vergessen fühlen. Viele fühlen sich durch eine Entwicklung konditioniert, gegen die man sich nicht wehren kann, sie denken, sie seien von der Technik manipuliert. All dies hat zu einer Abwehrreaktion geführt; viele haben gedacht, dass die grosse Zahl von Ausländern diese Entwicklung noch beschleunigen würde.
L’iniziativa ha era gì sco effect che la politica federala ha prendì en bain spert differentas mesiras cun l’intent da chanalisar e limitar l’immigraziun. In auter effect è stà ch'ins ha entschet a s’interessar per la situaziun dals lavurers esters e ch'ins ha fatg sforz per meglierar lur situaziun. Cunzunt ils stagiunaris, che vegnivan per 10-11 mais a lavurar en Svizra, vivevan savens en circumstanzas precaras en baraccas. Els n'avevan nagin dretg da prender lur famiglias cun els en Svizra ed eran suttamess a restricziuns severas tge che pertutga il dretg da domicil, la libertad d’opiniun e da s’exprimer.
Encunter immigraziun da massa
Enfin la fin dals onns 1980 hai dà trais ulteriuras iniziativas cun l’intent da limitar il dumber dad esters. A partir dals onns 1990 ha lura la PPS prendi si e cultivà questa tematica. Il 2014 ha la populaziun Svizra acceptà cun 50,34% l’iniziativa encunter l’immigraziun da massa. Oz ha mintga quarta persuna che viva en Svizra in pass ester.