Quai malgrà che tut ils pertutgads avevan suttascrit l’onn 2012 l’uschenumnà “model da coexistenza”. Quel avess da dar plaz tant al rumantsch grischun sco als idioms en l’instrucziun. Quai model aveva dentant 2 puncts flaivels. D’ina vart era el mo ina proposta per ils experts dal Departament d’educaziun, che han elavurà ils sboz per il plan d’instrucziun 21. El na definiva betg, quant autas che las cumpetenzas dals uffants duevan esser a la fin dal temp da scola, tant per l’idiom sco per il rumantsch grischun. Da l’autra vart na definiva il model er betg, a partir da cura ch’ils uffants duevan vegnir en contact cun il rumantsch grischun respectivamain cun ils auters idioms. Perquai n’han er omadus sbozs dal Plan d’instrucziun 21 ch’i ha dà fin uss, betg plaschì a las differentas varts.
La Lia Rumantscha è vid la lavur
Sco consequenza ha Martin Jäger, il schef dal Departament d’educaziun, quasi dà ina carte blanche a la Lia Rumantscha e ditg, ch’el vegnia a surpigliar sche pussaivel 1:1 la proposta da quella. La proposta vegn uss elavurada, e tant la Pro Idioms Surselva sco er la Pro Idioms Engiadina han confermà envers RTR, ch’ins veglia dar ina schanza a la proposta da la Lia Rumantscha.
Meglierar las propostas
La nova proposta da la Lia Rumantscha vul eliminar ils puncts flaivels da la proposta precedenta, numnads sura. Perquai vegn:
- Definì cleramain ch’ils uffants duajan avair in’avischinaziun al rumantsch grischun ubain als idioms pir a partir dal stgalim superiur. Quai na munta dentant betg, ch’igl è scumandà da tadlar, leger u analisar in text en rumantsch grischun ubain en in auter idiom er gia en la scola primara.
- Scrit ora pled per pled tut quai che duai star en il Plan d’instrucziun 21, uschia ch’i n’è betg pli necessari d’interpretar u laschar elavurar experts il document final.
Las finamiras
Principalmain vul la Lia Rumantscha cuntanscher uschia, ch’ils uffants han in linguatg d’alfabetisaziun nua ch’els èn ferms. E lura duain els pir vegnir en contact pli ferm cun autras variantas dal rumantsch, cura ch’i na dat betg pli in schuschuri. A lunga vista duai la soluziun da la Lia Rumantscha er eliminar resistenzas tar proximas generaziuns envers tut quai ch’è auter che l’agen idiom, tuttina sch’i sa tracta dal rumantsch grischun u d’in auter idiom.