L'isolaziun e l'autonomia en las Alps han ditg impedì mintga dumbraziun dal pievel. E las cundiziuns per la survista da la populaziun n'èn en general betg stadas bunas en Svizra avant tschientaners. Mintga chantun ha gì sia atgna strategia da dumbrar. En intginas regiuns sco il Grischun u la Glaruna han dumbraziuns statisticas mancà bunamain dal tuttafatg avant 1780.
L'Uffizi federal da statistica BfS ha publitgà uss las pli veglias cifras uffizialas da la populaziun grischuna. Quellas mussan l'emprima giada, quant bleras persunas abitavan en ils vitgets e centers, avant ch'industria, traffic e turissem han cumenzà.
In'istorgia da la statistica
Savida demografica saja cunzunt stada in instrument per reger. Igl è ì per incassar taglia, recrutar schuldada e dar assistenza a persunas povras. Avant 1760 han las elitas localas dentant savì detg bain, quant bleras persunas ch'han vivì sin lur intschess, uschia declera l'istoricher Walter Lesch en il rapport dal BfS la mancanza da statisticas uffizialas.
Bleras da las emprimas dumbraziuns en Svizra èn vegnidas fatgas da societads u persunas singulas, savens plevons. Els han per part mo dumbrà cartentas e cartents, u umens, uschia che quellas dumbraziuns èn da rar valaivlas. Er persunas da l'elita e persunas mobilas cun status precar n'èn savens betg vegnidas dumbradas. Pir 1803 ha ina persuna privata dumbrà circa correct mintga persuna giuvna e veglia en tut il Grischun:
La concentraziun da la populaziun en la Val dal Rain ha gia cumenzà circa 1850. Sin basa da las cifras avant quest temp pon ins per l'emprima giada respunder, co che la populaziun è sa sviluppada avant.
Tge che l'autur dal rapport dal BfS Martin Schuler ha chattà, è che la populaziun è creschida fermamain en il temp tranter 1770 e 1845. Quest temp vegn bler numnà in «temp da sella» tranter temp nov e moderna, cun il punct culminant da la revoluziun franzosa 1789. Per la Svizra è cunzunt l'onn 1798 impurtant, cura che l'ancien régime è ì a fin. Per intgins onns han bleras persunas perdì lur privilegis formals e las citads han perdì privilegis territorials sur la champagna.
Temp da midadas
Per il Grischun èsi stà in temp spezialmain turbulent. Pliras armadas han passà ils pass grischuns, e sblundregià ils vitgs. 1799 èn las Trais Lias vegnidas occupadas da l'armada franzosa. 1803 è tras la mediaziun da Napoleon il chantun Grischun vegnì creà.
Igl ha dà differentas dumbraziuns en il Grischun da quai temp. In'emprima emprova da dumbrar tuttas persunas en il Grischun datti dal 1802. L'emprima da valur ha Carl Ulysses fatg cun agid da ses magister da chasa Johann Georg Rösch. Ella vegn taxada sco fidabla da l'istoricher dal 20avel tschientaner Constanz von Jecklin. Sulettamain en l'Engiadina sajan er persunas ordaifer da l'Engiadina, ch'èn stads sin viadis, vegnidas dumbradas.
1808 hai dà l'emprima dumbraziun uffiziala. Quella è stada per reparter la schuldada franzosa. Von Jecklin taxescha quella sco betg fidaivla, cunzunt en territoris adversaris da la Frantscha, sco la Surselva. Là e la populaziun para sa sminuida aifer tschintg onns per 30%.
