Legenda: In mussavia a Bautzen. RTRIls Sorbs
Ils Sorbs èn l'unica minoritad slava en la Germania. Els èn ina minoritad ch'è circa tuttina gronda sco la Rumantschia. En la Oberlausitz che fa part da la Saxonia, discurran anc var 40'000 persunas il sorb. Ulteriurs 20'000 Sorbs vivan en la Niederlausitz en il Brandenburg. Ils Sorbs avevan bandunà avant 1400 onns durant la gronda migraziun dals pievels lur patria al nordost da las Carpatas. La pressiun d'assimilaziun è oz ferma. Durant il temp da la DDR eran ils Sorbs la minoritad da preschentaziun. En lur territori han ins explotà durant decennis charvun e transfurmà uschia l'entir pajais. Cun la reunificaziun da la Germania han ils dus pajais federals da Brandenburg e da la Saxonia garantì als Sorbs dretgs politics ed èn s'obligads da promover lur lingua e cultura.
Legenda: Ina baselgia a Spey. RTRColonisaziun e territori
Avant passa 1400 onns s'èn stabilidas differentas stirpas slavas nov en la regiun a l'ost da la Germania fin al cunfin cun la Pologna e la Tschechia. Il cronist dals Francs, Fredegar, ha menziunà dal 631 l'emprima giada l'existenza dal pievel «Surbi» en la regiun al sid da Berlin, tranter ils flums Oder ed Elbe/Saale. Da quai temp vivevan ils Sorbs en in territori grond sco la Svizra, oz è quel anc circa la mesadad dal Grischun. Ils Sorbs abitan enturn Chosebuz/Cottbus en Brandenburg ed enturn Budysin/Bautzen en Saxonia. Ils Sorbs numnan sasez «Serbja» e «Serby», ils Tudestgs discurran da «Wenden».
Legenda: Chasa dals sorbs a Bautzen. RTROrganisaziun
Ils Sorbs han fundà gia l'onn 1912 in'organisaziun tetgala, la Domowina, per represchentar ils interess dals Sorbs sin in livel naziunal. Durant il temp da la DDR era la Domowina vegnida instrumentalisada sco organisaziun ideologica dal stadi per promover ils interess culturals dals Sorbs. Contacts datti era cun organisaziuns da Sorbs ch'èn migrads la mesadad dal 19avel tschientaner en ils Stadis Unids ed en l'Australia. Cun la reunificaziun da la Germania han ils dus pajais federals da Brandenburg e da la Saxonia garantì als Sorbs dretgs politics ed èn s'obliagads da promover la lingua e cultura sorba. Per quest scopo datti la fundaziun dals Sorbs che survegn dal stadi (Germania ed ils dus pajais federals da la Saxonia e da Brandenburg) circa 26 milliuns francs l'onn per promover lingua e cultura sorba. Radio e televisiun vegnan finanziads cun ils daners da concessiun tras ils emetturs da dretg public: 30 minutas televisiun mintga duas emnas ed en media 5 uras radio al di.
Legenda: Lai da Bärwald/Uhyst cun la citad da Boxberg en il fund. RTREconomia
Oriundamain era la regiun da la Lausitz in territori agricul e surtut era forestal. Durant il temp da la DDR han ins cumenzà ad explotar pli intensivamain il charvun. Uschia han ins midà e destruì fitg ferm quest territori. Passa 130 vischnancas èn vegnidas destruidas ils ultims 80 onns e quest svilup cuntinua anc almain fin l'onn 2030. Las chavas ch'èn explotadas vegnan revitalisadas: Ina part cun plantar danovamain guauds, autras chavas vegnan emplenidas cun aua che vegn schizunt transportada cun bischens da la Neisse che ha sia funtauna en i'l Isergebirge. L'intent è da stgaffir ina gronda cuntrada da lais per sviluppar in turissem da stad.
Legenda: Ovra electrica da charvun a Boxberg. RTRGeografia ed administraziun
Il territori dals Sorbs è oz limità sin ils dus pajais federals da la Germania da Brandenburg e da la Saxonia. I sa tracta da duas inslas sorbas enturn Cottbus e Bautzen. En omadus territoris regna ina pressiun immensa d'assimilaziun. Mo en ils onns tranter las dus guerras mundialas ha il sorb giudì enfin al 1937 ina spezia da renaschientscha. Durant il reschim dals Nazis era il sorb schizunt scumandà. Dal 1948 ha la Saxonia acceptà ina lescha che garantescha ils dretgs da la populaziun sorba. Ils Sorbs èn daventads ina minoritad da model da la DDR. Il medem mument ha la medema regenza destruì il territori tradiziunal cun explotar qua pli e pli il charvun.
Legenda: Nozzas d’utschels (Vogelhochzeit) a Crostwitz. RTRLingua, cultura ed identitad
Il sorb tutga tar la famiglia da las linguas slavas e sumeglia surtut il polac, slovac e tschec. Era ils Sorbs enconuschan differents dialects, els han però dapi la fin dal 18avel tschientaner ina lingua standardisada cun duas furmas (obersorbische und niedersorbische Schriftsprache). Durant il temp da l'illuminissem il 19avel tschientaner è era la conscienza naziunala dals Sorbs sa sviluppada. Il territori da la Lausitz è ina da las pli enconuschentas regiuns da costums da la Germania. Anc oz portan las dunnas pli veglias en vischnancas catolicas il costum da lavur, cur ch'ellas van a far las cumpras. Era cur ch'ellas van en baselgia u durant festas u tar usits portan ellas il costum da dumengia u da festa. Uschia è il costum oz in simbol d'identitad impurtant per ils Sorbs.
cuntegn
Minoritads en l'Europa Ils Sorbs en la Germania
Il redactur Ruedi Bruderer da la Televisiun Rumantscha ha visità ils Sorbs en la Germania.
Parter
RTR