La chasa da medias rumantscha, Radiotelevisiun Svizra Rumantscha (RTR), ha lantschà in project cuminaivel cun l’interpresa vallesana recapp per crear la transcripziun dal rumantsch.
«Speech to text» è ina transcripziun automatica e per part er immediata da la lingua discurrida en furma da text. Tar quest sistem datti la varianta directa, vul dir, il computer scriva gist quai ch’ina persuna discurra ubain la varianta indirecta, il computer analisescha l’emprim il discurs e transcriva pir suenter. Quai fiss per exempel il cas tar in’emissiun da «Profil» registrada en furma d’audio che vegn silsuenter messa sin palpiri sco discurs e che po alura vegnir publitgada sco artitgel sin rtr.ch.
Per insumma mussar rumantsch al computer ha RTR organisà material da scolaziun per pudair pavlar il sistem. Uschia ha RTR pudì nizzegiar ils vocabularis da la Lia Rumantscha (LR) ubain era far diever da texts mess a disposiziun publicamain da gasettas. Linguistas da la LR han sustegnì il project tar dumondas davart la lingua. RTR ha furnì per mintga idiom e per il rumantsch grischun mintgamai 30 uras audio, pia text discurrì. Quellas totalmain 180 uras ha RTR, en collavuraziun cun studentAs da la Scol’auta da pedagogia, purziunà en pitschens segments cun agiuntar il text che correspunda exact al pled da l’audio. Il process d’emprender è prest sco en scola: l’emprim sto il sistem enconuscher l’alfabet, alura ils pleds, suenter construcziuns curtas e pli tard po el alura chapir tut. Cun tut quest material mussan las spezialistas ed ils spezialists da recapp ussa rumantsch al computer.
Rumantsch grischun, sursilvan e vallader èn gia en funcziun
Fin oz ha il computer gia emprendì rumantsch grischun, sursilvan e vallader. I sa mussa dentant cleramain ch'ils colorits locals, davent da Tujetsch, Medel fin en la Val Lumnezia e giu la Foppa, na fan betg pli simpla la lavur al computer. Er per il vallader ed il jauer èsi stà difficil da scolar la maschina. Fin questa stad suonda il puter, l’onn 2022 terminescha RTR il project cun il sutsilvan. Il project n’è dentant cun quai betg simplamain a fin. La lingua rumantscha – sco era las autras – sa midan permanentamain ed i dat adina puspè novs pleds. Qua vali da star vidlonder er en il futur.
«Speech to text» è la basa tecnologica per la digitalisaziun da lingua rumantscha. Uschia èsi en il futur pussaivel da laschar transcriver radunanzas communalas ubain debattas dal Cussegl grond. RTR ha en pli gia inizialisà il project «text-to-text», la translaziun automatica da texts en rumantsch e dal rumantsch. Senza questas tecnologias n’è la lingua rumantscha betg preschenta en il mund digital e na po uschia er betg vegnir duvrada per tecnologias sco per exempel «voice recognition» ubain translaziuns automaticas sco Google Translate u DeepL.
Co sa RTR duvrar questa tecnologia en ses mintgadi?
«Speech to text» vegn duvrà en las redacziuns per levgiar la lavur redacziunala. Integrà en ils sistem da producziun simplifitgescha quel la lavur quotidiana da schurnalistas e schurnalists. Las redacziuns pon laschar transcriver texts per elavurar contribuziuns da radio u video, per artitgels online ubain era per la Fundaziun Medias Rumantschas (FMR). In auter champ èn e pon esser suttitels automatics rumantschs. Plinavant posseda l’archiv da RTR ina pluna emissiuns veglias che n’han nagins manuscrits. Quai èn in enorm stgazi da pled ch’ins pudess metter sin palpiri grazia a la tecnologia. La finamira è da laschar transcriver era quels documents istorics ed alura cuntinuar cun «text-to-text».