La Marella - Wilhelm Conrad Röntgen e l'uman transparent - Cultura

Avant 100 onns, ils 10 da favrer 1923, è mort il fisicher tudestg Wilhelm Conrad Röntgen, che n’ha betg mo revoluziunà la medischina cun sia scuverta, mabain era varsaquants auters champs. La saira dals 8 da november 1895 aveva el scuvrì ils uschenumnads «radis X» – e quai per casualitad.

Durant emnas n’avev’jau tradì a nagin insatge da mia scuverta. A mia dunna hai jau mo ditg, sche la glieud vegniss a savair da quai che jau fatsch, schess ella: 'Il Röntgen vegn bain nar!'

Autur: Wilhelm Conrad Röntgen (funtauna: roentgen2020.de)

Cura che Röntgen aveva publitgà sia invenziun, era la sensaziun scientifica sa derasada sco in fieu enturn l’entir mund. Il scienzià modest ed introvertì era daventà in star da medias. L’onn 1901 aveva el survegnì l’emprim premi Nobel per fisica.

L'emprim maletg da Röntgen tgi Wilhelm Conrad Röntgen aveva fatg dal maun da sia dunna Anna Bertha — Legenda: L'emprima radiografia che Wilhelm Conrad Röntgen aveva fatg dal maun da sia dunna Bertha ils 22 da december 1895. «Jau hai vis mia mort», duai Bertha Röntgen avair ditg. domena publica

Röntgen aveva considerà ils radis sco servetsch a l’umanitad ed aveva perquai desistì da patentar l’invenziun – oz numnass ins quest principi «Open Source». Medis sin tut il mund avevan alura radiografà cun ils radis, ch'avevan ussa num radis Röntgen.

Ins era fascinà da la nova pussaivladad da pudair guardar en il corp uman. I deva era preschentaziuns publicas sin fieras, blera glieud vuleva far profit dals radis.

Autur: Tony Coray radiolog pensiunà

Tge ch'aveva dentant mancà: La conscienza da las ristgas entras la radiaziun. Quai aveva chaschunà tschients d’unfrendas, persunas ch’eran bunamain vegnidas irradiadas e ch’eran suenter mortas, per il pli pervi da cancer. Da l’autra vart dumbr'ins oz milliuns da vitas salvadas entras ils radis Röntgen.

Ils apparats moderns chaschunan ina radiaziun bler pli pitschna. Ils radis èn dentant anc adina ils medems sco dal temp da Röntgen.

Autur: Tony Coray radiolog pensiunà

audio

Tony Coray davart l'istorgia da la tecnologia

ord Actualitad dals 10.02.2023. Maletg: Keystone

laschar ir. Durada: 3 minutas 20 Secundas.

Radis da radiografia èn radis electromagnetics fitg curts e ritgs d’energia. Per l’egl n’èn els betg visibels. Sin in maletg da la radiografia pon ins vesair bain l'oss, parts lomas percunter betg.

Maletgs da radiografia duvrain nus en la medischina per exempel per examinar ruttadiras d’ossa u per problems da dents gravants. Tar ina tomografia da computers resulta in maletg 3D che consista da millis da registraziuns. Cun radis da radiografia fitg intensivs sa laschan mesirar e represchentar las structuras da moleculs pitschens, da proteins ubain da virus. Quai po esser nizzaivel per sviluppar medicaments u terapias exactas.

Cun radis da radiografia sa laschan dentant er examinar materials da construcziun u analisar las structuras da cristals. En l’art pon vegnir scuvridas surmalegiadas e falsificaziuns cun agid da radis da radiografia. En l’archeologia vegnan els duvrads per examinar pli exactamain scuvertas archeologicas, senza donnegiar talas. Telescops da radiografar en il cosmos gidan a scuvrir las foras nairas.

Ils radis èn oz indispensabels tant en la medischina, en la tecnica, sco era en auters secturs scientifics. Per exempel en l’archeologia, la perscrutaziun dal cosmos u da la radioactivitad.

La biografia remartgabla da Wilhelm Conrad Röntgen cun la scuverta dals radis, in sguard sin ses relasch en la medischina e daco che Röntgen era er in zic «in dals noss» – in Grischun, udis en la Marella.