Areguard internet svelt discurran ins surtut davart duas tecnicas relevantas: bindels ultralads e 5G. Omaduas variantas porschan sveltezzas a partir da 100 megabits per secunda. I va dentant er bler pli svelt.
Bindel ultralad: L'idea
Bindel ultralad signifitga ina sveltezza da sur 100 mbits per secunda. Dentant fissan anc bler pli sveltas colliaziuns pussiblas cun quests cabels. Per il solit dovran ins perquai fibra da vaider («Glasfaser-Kabel»). En Grischun datti dapi l'onn 2018 in concept chantunal per quests bindels.
Resumà curt
- Il chantun duess metter a disposiziun bunas cundiziuns da basa.
- Las regiuns duain decider, tge lieus ch'ellas vulan colliar.
- In team chantunal gida tar la coordinaziun cun ils purschiders.
- Ils purschiders (Swisscom, UPC, ed auters) mettan finalmain ils cabels. Il chantun Grischun po surprender fin 50% dals custs.
Tge è avant maun?
Tenor il concept duess il Grischun avair «in plaz a la testa en il congual Svizzer». Per il mument è quai dentant plitost ina visiun.
Per il mument essan nus – gist quai che pertutga la sveltezza da sur 100 mbits/s – propi a la cua da la Svizra.
La rait da bindels ultralads pon ins congualar cun la rait da vias. I dat vias chantunalas che mainan en las regiuns. Da quellas vias mainan las vias lateralas en ils vitgs ed en las chasas. La «via da datas chantunala» è per gronda part avant maun. Quellas lingias tutgan per part al chantun, per part a fatschentas privatas sco Repower u la Viafier Retica. L'idea è, che quels mettan a disposiziun lur lingias. Uschia na dovran ins betg dapertut novas lingias.
Pli periferic, pli paucas lingias – per regla
Tar las «lingias lateralas» datti per il mument grondas differenzas tranter las regiuns u perfin tranter ils vitgs. Las regiuns Val dal Rain, Landquart e Cuira e ses conturns èn gia colliadas fitg bain. Er l'Engiadina ha cun «Mia Engiadina» promovì là las lingias. Las regiuns cun pli grond basegn sajan, tenor Jon Erni, dentant las pli activas.
Regiuns sco la Surselva u la regiun Viamala èn fitg activas, cunquai ch'il basegn è là grond.
Quellas regiuns hajan gia inoltrà in concept per lur regiun. Fin ch'il Grischun porscha dapertut ina buna infrastructura, vegni anc a durar in temp. La prognosa da Jon Erni:
5G – La tschintgavla generaziun mobila
En Grischun datti dapli antennas da 5G che quai ch'ins pensa. Ina gronda part da quellas èn antennas da 3G u 4G, ch'ins ha modifitgà.
La mira da la Swisscom è stada, da porscher fin la fin dal 2019 a 90% dals Svizzers 5G. Sco quai che quels han communitgà curt avant il Nadal 2019, saja quai er gartegià. Protestas en differentas vischnancas u perfin moratoris chantunals hajan dentant franà il progress.
Protestas en Grischun hai dà per exempel en la Tumleastga , a Ftan , a Valbella u er a Rueun .
Las cumpetenzas davart 5G, per exempel puncto sanadad, èn per gronda part tar la Confederaziun. Ils moratoris chantunals sajan perquai illegals. Quai ha ditg in represchentant da l'Uffizi federal d'ambient la fin da november en connex cun in nov rapport davart 5G. Sch'i va per dumondas da construcziun sin l'agen territori pon las vischnancas dentant decider sezzas. Plinavant pon ellas er agir puncto protecziun da monuments e maletg dal lieu.
Rapport d'experts dischillusiunant
Il rapport davart 5G ha l'Uffizi federal per l'ambient laschà far. Ina gruppa d'experts avess tranter auter stuì dar scleriment tge consequenzas che las radiaziuns da 5G han sin la sanadad. Il rapport è vegnì a la conclusiun che la radiaziun cun las limitas actualas n'è betg nuschaivla. Davart in auzament da la limita n'èn ils experts dentant betg da la medema opiniun.
En il rapport fan ils experts er intginas propostas, co cuntinuar cun la rait da 5G. Els n'èn dentant betg sa cunvegnids ad ina varianta preferida.
- Cun auzar la limita fissi pussibel da porscher entaifer paucs onns en tut la Svizra l'access a 5G. Perquai duvrassi «be» in pèr milli antennas dapli. Quai fiss realisabel entaifer 10 fin 20 onns.
- Sch'ins n'auza betg la limita stuessan ins construir passa 26'000 antennas. Quai custass dapli e durass pli ditg.
- Mantegnair la limita actuala, dentant auzar las cundiziuns per antennas pitschnas ed indrizs adaptivs. Questa varianta duvrass dentant 46'000 novs lieus d'antennas e custass er in toc dapli.
- Differenziar tranter dador e dadens. Dador pudessan ins sbassar la limita da radiaziun actuala. Dadens vegnissan en acziun indrizs pli pitschens e colliaziuns da rait fixa.
L'entir rapport chattais qua:
Co i va vinavant, duess decider il Departament federal per ambient, traffic, energia e communicaziun (UVEK).
Internet svelt: «Il luxus necessari»
Lavurar senza internet svelt: Per Flurin Capaul da Laax fiss quai ina gronda sifda.
-
Bild 1 von 4Legenda: Flurin Capaul Il geo-informaticher, che lavura a Glion ... RTR, Flurin Clalüna
-
Bild 2 von 4Legenda: ... trametta mintga di da lavur plirs gigabytes datas tras il local da server. Quellas datas... RTR, Flurin Clalüna
-
Bild 3 von 4Legenda: ... vegnan duvradas tranter auter per far chartas detagliadas da la Surselva. En quellas chattan ins sper las chasas e vias er las differentas zonas da construcziun, inducziun da las auas persas e dapli. Senza internet svelt.... RTR, Flurin Clalüna
-
Bild 4 von 4Legenda: ... che passa tras ils cabels fiss la lavur fitg malempernaivla. Quel luxus custa dentant: mintg'onn pajan il biro d'inschigners Cavigelli mintg'onn var 2'500 francs. RTR, Flurin Clalüna
Cun quai ch'il biro è dependent d'ina buna colliaziun, han els dumandà la Swisscom da metter ina lingia per els. Spetgar che la Swisscom extenda sez sia rait, avess durà memia ditg. Per var 6'000 francs ha l'offerent laschà metter quella. Ultra da quai pajan ils inschigners Cavigelli mintg'onn var 2'500 francs per l'abunament da l'internet.
«5G pudess gidar cunter la depopulaziun»
Questa frasa ha il manader dal Departament d'economia publica e fatgs socials Marcus Caduff ditg envers la «Sonntags Zeitung». Tge ch'el ha manegià cun quai declera el en l'intervista:
Puncto 5G è Caduff dentant er da l'avis ch'ins pudess meglierar inqual chaussa. Ad el disturba la moda e maniera, co ch'ils purschiders realiseschan la nova tecnologia. Els mettian la populaziun simplamain avant fatgs, senza infurmar ella.
Els na mussan betg grond sensori cun simplamain ir sin clutgers ed en scolas.
Davart da la Swisscom hai num, ch'els emprovian da chattar il contact cun la populaziun. A Valbella, Ftan u Rueun, nua ch'igl ha dà protests, hajan els empruvà da preschentar lur vart. Ed er davart Sunrise hai num: «Nus vulain vegnir en contact cun la populaziun».
E per finir anc quest
La pli veglia contribuziun davart l'internet che RTR ha en l'archiv datescha dals 12 da december 1995. Quella giada ha il Telesguard rapportà davart in café d'internet ch'ha avert las portas a Laax.
RTR Marella 19.01.2020